श्री गुरूचरित्र – अध्याय एकोणचाळीसावा

कथासार

॥ अध्याय एकोणचाळिसावा ॥

॥ अश्वत्थ महात्म्य, वृद्ध वंध्येला संतानप्राप्ती ॥

श्रीगणेशाय नमः ॥ सिद्ध नामधारकाला म्हणाला, “गाणगापुरात शौनक गोत्रातील आपस्तंभ शाखेचा सोमनाथ नावाचा एक वेदज्ञ वृद्ध ब्राह्मण राहत असे. गंगा ही त्याची पत्नी. मूलबाळ नसल्यामुळे लोक तिला वांझ म्हणून हिणवायचे. गंगा श्रीगुरूंचे नित्य दर्शन घ्यायची. त्यांना निरांजनाने ओवाळायची. या तिच्या सेवेने श्रीगुरू प्रसन्न झाले. ते तिला म्हणाले, “तुझ्या मनात काय इच्छा आहे? हरिहरांच्या कृपेने ती नक्की पूर्ण होईल.” गंगा म्हणाली, “गुरुदेव, निपुत्रिक असण्याचे काय दुःख असते ते मी या जन्मात अनुभवले आहे. पुढील जन्मात तरी पुत्रवती होण्याचे सद्भाग्य मला लाभावे एवढीच इच्छा आहे.” तेव्हा तिची मातृसुखाची तळमळ जाणून श्रीगुरू म्हणाले, “गंगे, पुढील जन्माचे काय विचारतेस? माझ्या भक्तीने तुला याच जन्मात सुलक्षणी कन्या व पुत्र होतील!” गंगाबाई म्हणाली, “स्वामी, पुत्रप्राप्तीसाठी मी आत्तापर्यंत अनेक प्रयत्न केले. आजन्म अश्वत्थाला (पिंपळाला) प्रदक्षिणा घातल्या. तरीही उपयोग झाला नाही. आता मला साठावे वर्ष लागले आहे. मी विटाळशी होत नाही, मग मला अपत्ये कशी होणार?”

श्रीगुरू म्हणाले, “गंगे, अश्वत्थसेवेसारखे पुण्य नाही. त्याला प्रदक्षिणा घालणे मूर्खपणाचे मानणे ही अश्वत्थाची व त्या व्रताची निंदाच होय. अश्वत्थ विष्णुस्वरूप आहे. त्याच्या मुळाशी ब्रह्मदेव, बुंध्यामध्ये विष्णू, शेंड्याला रुद्र वास करतो. त्याच्या सर्व शाखांवर आदित्य नित्य निवास करतो. त्याच्या मुळांकुरात गो, ब्राह्मण, ऋषी, वेद आणि यज्ञ यांचे वास्तव्य असते. पूर्वेकडील शाखांवर सर्व नद्या व सप्त सागरांचे वास्तव्य करते. ॐ काररूप अश्वत्थाचे ‘अ’ हे मूळ ‘उ’ म्हणजे बुंधा व फांद्या ‘म’ म्हणे फळे पुष्पे होत. त्रैमूर्तींचा वास असलेल्या या पुण्यवृक्षावर अकरा रुद्र व अष्ट वसू असे सर्व देव आहेत. म्हणूनच अश्वत्थाला कल्पवृक्ष म्हणतात. त्याच्या सेवेने सर्व देवाची सेवा घडते. त्यांच्या प्रसन्नतेने भाविकांचे मनोरथ पूर्ण होतात. कार्यसिद्धी होते. अश्वत्थाचे महात्म्य असे अगाध आहे. म्हणून मीही भीमा – अमरजा संगमावरील एका मोठ्या अश्वत्थाखाली बसूनच नित्य अनुष्ठान करतो.” मग श्रीगुरूंनी गंगाबाईला नारदप्रणित अश्वत्थव्रताचा विधी समजावून सांगितला. ते पुढे म्हणाले, ” अश्वत्थाला नित्य प्रदक्षिणा घातल्याने पातके, व्याधी, दोष, कर्ज, संकटे, ग्रहादी पीड़ा, भय व चिंता याचे निवारण होते. शनिवारी अश्वत्थाखाली मृत्युंजय मंत्रजप केल्याने अपमृत्यू टळतो, मनुष्य पूर्णायुषी होतो. गुरुवारी व अमावास्येला त्याच्या सावलीत स्नान केल्याने ब्रह्महत्येचे पातक जाते. त्या खाली एका ब्राह्मणाला भोजन दिल्याने कोटी ब्राह्मणांना अन्नदान केल्याचे पुण्य लाभते. अश्वत्थाखाली मंत्रजप केल्याने वेदपठणाचे पुण्य लाभते. त्या खाली होम केल्याने महायज्ञाचे फळ लाभते. अश्वत्थाची स्थापना करणाऱ्याची बेचाळीस कुळे स्वर्गात जातात. पण त्याचा घात करणारा पितरांसहित नरकात जातो.” श्रीगुरू गंगाबाईला म्हणाले, “संगमावरील अश्वत्थ हे आमचेच स्थान आहे. त्या वृक्षाची एकाग्रतेने सेवा कर म्हणजे तुझे कार्य होईल.” श्रीगुरुच्या आज्ञेने ती संगमावर गेली. तेथील षट् कुल तीर्थात स्नान करून श्रीगुरुंनी सांगितलेल्या विधीप्रमाणे अश्वत्थाची नित्य सेवा करू लागली. तिसऱ्या रात्री एक ब्राह्मण तिच्या स्वप्नात येऊन म्हणाला, “गाणगापुरास जा. श्रीगुरूंना सात प्रदक्षिणा घाल. ते जे देतील ते भक्षण कर. तुझी इच्छा पूर्ण होईल.” त्या दृष्टांताने तिला जाग आली. चौथ्या दिवशी अश्वत्थाची सेवा करून ती मठात आली. श्रीगुरूंना सात प्रदक्षिणा घालून वंदन केले. त्यांनी तिला दोन फळे दिली व म्हणाले, “गंगे, भोजन करून जा. व्रताचे उद्यापन कर ब्राह्मणांना दानधर्म कर. मग ही फळे खा. आम्ही तुला कन्या व पुत्र दिले आहेत.” श्रीगुरूंच्या आज्ञेनुसार व्रताची सांगता करून गंगाबाईने ती दोन्ही फळे भक्षण केली. तर काय आश्चर्य! वृद्धापकाळ असूनही तिला त्याच सायंकाळी ऋतू प्राप्त झाला. चौथ्या दिनी ती सुखात होऊन पतीसमवेत श्रीगुरुंच्या दर्शनासाठी गेली. दोघांनी त्यांची पूजा केली. पाचव्या दिवशी पतीशी संग करून ती गरोदर राहिली. ही वार्ता कळताच लोकांना मोठे आश्चर्य वाटले. गंगाबाईला एक कन्या झाली. सोमनाथाने खूप दानधर्म केला.

दहा दिवसांनी ते दांपत्य कन्येला घेऊन श्रीगुरूंच्या दर्शनास आले. श्रीगुरुंनी त्या कन्येला मांडीवर घेतले व म्हणाले, “ही कन्या शतायुषी होईल. हिकहा पती ज्ञानी असेल. हिला पुत्र, पौत्र होतील. ही सुखात, आनंदात राहील. ही सर्वांना वंद्य होईल. दक्षिणेचा राजा हिच्या दर्शनासाठी येईल.” गंगाबाई म्हणाली, “गुरुदेव, आता पुत्रमुख पाहावे अशी फार इच्छा आहे. ” श्रीगुरु म्हणाले, “तुला ज्ञानी पुत्र व्हावा असे वाटत असेल तर तो तीस वर्षे जगेल. शतायुषी पुत्र व्हावे असे वाटत असेल तर तो मूर्ख असेल.” श्रीगुरूंच्या प्रसादाने आपला पुत्र अल्पायुषी होणारच नाही अशी गंगाबाईची दृढ श्रद्धा होती. ती म्हणाली. “देवा, मला मोठ्या योग्यतेचा पुत्र व्हावा. त्याला पाच पुत्र व्हावेत” श्रीगुरूंनी ‘तथास्तु’ म्हणून वर दिला. त्यांच्या कृपाप्रसादाने तिला महाज्ञानी पुत्र झाला. कन्येचे भविष्यही खरे ठरले.

श्री गुरूचरित्र – अध्याय एकोणचाळीसावा

॥ श्रीगणेशाय नमः ॥ श्रीसरस्वत्यै नमः ॥ श्रीगुरुभ्यो नमः ॥

सिद्ध म्हणे नामधारका । पुढें अपूर्व वर्तलें ऐका ।
साठी वर्षे वांझेसी एका । पुत्र झाला परियेसा ॥१॥

आपस्तंब-शाखेसी । ब्राह्मण एक परियेसीं ।
शौनकगोत्र -प्रवरेसी । नाम तया ‘सोमनाथ’ ॥२॥

‘गंगा’ नामें त्याची पत्‍नी । पतिव्रताशिरोमणि ।
वेदशास्त्रें आचरणी । आपण करी परियेसा ॥३॥

वर्षें साठी झालीं तिसी । पुत्र नाहीं तिचे कुशीं ।
वांझ म्हणोनि ख्यातेसी । होती तया गाणगापुरीं ॥४॥

पतिसेवा निरंतर । करी भक्तिपुरस्सर ।
नित्य नेम असे थोर । गुरुदर्शना येत असे ॥५॥

नीरांजन प्रतिदिवसीं । आणोनि करी श्रीगुरुसी ।
येणेंपरी बहुत दिवसीं । वर्तत होती परियेसा ॥६॥

ऐसें असतां वर्तमानीं । संतुष्‍ट झाले श्रीगुरुमुनि ।
पृच्छा करिती हांसोनि । तया द्विजस्त्रियेसी ॥७॥

श्रीगुरु म्हणती तियेसी । काय अभीष्‍ट असे मानसीं ।
आणित्येसी प्रतिदिवसीं । नीरांजन परोपरी ॥८॥

तुझ्या मनींची वासना । सांगे त्वरित विस्तारुन ।
सिद्धि पाववील नारायण । गौरीरमण गुरुप्रसादें ॥९॥

ऐकोनि श्रीगुरुचें वचन । करी साष्‍टांगीं नमन ।
विनवीतसे कर जोडून । ‘ अपुत्रस्य लोको नास्ति’ ॥१०॥

पुत्राविणें स्त्रियांसी । पाहों नये मुखासी ।
पापरुपी महादोषी । म्हणती मातें स्वामिया ॥११॥

जिचे पोटीं नाहीं बाळ । तिचा जन्म निर्फळ ।
वाट पाहती उभयकुळ । बेचाळीस पितृलोकीं ॥१२॥

पितृ चिंतिती मनांत । म्हणती एखादी सती वंशांत ।
पुत्र व्यालिया आम्हां हित । तो उद्धरील सकळांतें ॥१३॥

पुत्राविणें जें घर । तें सदा असे अघोर ।
अरण्य नाहीं त्यासी दूर । ‘यथारण्य तथा गृह’ ॥१४॥

नित्य गंगास्नानासी । आपण जात्यें परियेसीं ।
घेऊनि येती बाळकांसी । समस्त स्त्रिया कवतुकें ॥१५॥

कडे घेऊनियां बाळा । खेळविताति स्त्रिया सकळा ।
तैसें नाहीं माझे कपाळा । मंदभाग्य असें देखा ॥१६॥

जळो माझें वक्षस्थळ । कडे घ्यावया नाहीं बाळ ।
जन्मोनियां संसारीं निष्फळ । नव्हें पुरुष अथवा सती ॥१७॥

पुत्रपौत्र असती जयांसी । परलोक साधे तयांसी ।
अधोगति निपुत्रिकासी । लुप्तपिंड होय स्वामिया ॥१८॥

आतां पुरे जन्म मज । साठी वर्षें जाहलीं सहज ।
आम्हां आतां वर दीजे । पुढें उत्तम जन्म होय ॥१९॥

पुत्रवंती व्हावें आपण । अंतःकरण होय पूर्ण ।
ऐसा वर देणें म्हणोन । विनवीतसे तये वेळीं ॥२०॥

ऐकोनि तियेचें वचन । श्रीगुरु म्हणती हांसोन ।
पुढील जन्म जाणेल कवण । तूतें स्मरण कैंचें सांग ॥२१॥

नित्य आरति आम्हांसी । भक्तिपूर्वक भावेंसीं ।
करितां जाहलों संतोषी । कन्या-पुत्र होतील तुज ॥२२॥

इहजन्मीं तूतें जाण । कन्या पुत्र सुलक्षण ।
होतील निगुतीं म्हणोन । श्रीगुरु म्हणती तियेसी ॥२३॥

श्रीगुरुवचन ऐकोनि । पालवीं गांठी बांधी ज्ञानी ।
विनवीतसे कर जोडूनि । ऐका स्वामी कृपासिंधु ॥२४॥

साठी वर्षें जन्मासी । जाहलीं स्वामी परियेसीं ।
होत नाहीं विटाळसी । मातें कैंचे पुत्र होती ॥२५॥

नाना व्रत नाना तीर्थ । हिंडिन्नल्यें पुत्रार्थ ।
अनेक ठायीं अश्वत्थ- । पूजा केली स्वामिया ॥२६॥

मज म्हणती सकळै जन । करीं वो अश्वत्थप्रदक्षिणा ।
तेणें पुरतील मनकामना । होतील पुत्र म्हणोनि ॥२७॥

अश्वत्थसेवा बहुकाळ । करितां माझा जन्म गेला ।
विश्वास म्यां बहु केला । होतील पुत्र म्हणोनि ॥२८॥

साठी वर्षें येणेंपरी । कष्‍ट केले अपरांपरी ।
सेवा करित्यें अद्यापिवरी । अश्वत्थाची प्रदक्षिणा ॥२९॥

पुत्र न होती इह जन्मीं । पुढें होतील ऐसे कामीं ।
सेवा करितसें स्वामी । अश्वत्थाची परियेसा ॥३०॥

आतां स्वामी प्रसन्न होसी । इहजन्मीं पुत्र देसी ।
अन्यथा नोहे बोलासी । तुमच्या स्वामी नरहरी ॥३१॥

स्वामींनीं दिधला मातें वर । माझे मनीं हा निर्धार ।
हास्य न करी स्वामी गुरु । शकुनगांठी बांधिली म्यां ॥३२॥

पुढील जन्म-काम्यासी । करित्यें सेवा अश्वत्थासी ।
स्वामी आतांचि वर देसी । इहजन्मीं कन्या-पुत्र ॥३३॥

अश्वत्थसेवा बहु दिवस । करितां झाले मज प्रयास ।
काय देईल आम्हांस । अश्वत्थ सेवित्यें मूर्खपणें ॥३४॥

ऐकोनि तियेचें वचन । श्रीगुरु म्हणती हांसोन ।
अश्वत्थसेवा महापुण्य । वृथा नोहे परियेसा ॥३५॥

निंदा न करीं अश्वत्थासी । अनंत पुण्य परियेसीं ।
सेवा करीं वो आम्हांसरसी । तूतें पुत्र होतील ॥३६॥

आतां आमचे वाक्येंकरी । नित्य जावें संगमातीरीं ।
अमरजा वाहे निरंतरीं । भीमरथीसमागमांत ॥३७॥

तेथें अश्वत्थ असे गहन । जातों आम्ही अनुष्‍ठाना ।
सेवा करीं वो एकमनें । आम्हांसहित अश्वत्थाची ॥३८॥

अश्वत्थाचें महिमान । सांगतसें परिपूर्ण ।
अश्वत्थनाम-नारायण । आमुचा वास तेथें असे ॥३९॥

ऐकोनि श्रीगुरुचें वचन । विनवीतसे ते अंगना ।
अश्वत्थवृक्षाचें महिमान । स्वामी मातें निरोपावें ॥४०॥

कैसी महिमा असे त्यासी । स्वामी सांगावें मजसी ।
स्थिर होईल माझें मानसी । सेवा करीन भक्तीनें ॥४१॥

श्रीगुरु म्हणती तियेसी । अश्वत्थवृक्षासी निंदा करिसी ।
महिमा असे अपार त्यासी । समस्त देव तेथें वसती ॥४२॥

अश्वत्थाचें महिमान । असे ब्रह्मांडपुराणीं निरुपण ।
नारदमुनीस विस्तारोन । ब्रह्मदेवानें सांगितलें ॥४३॥

ब्रह्मकुमर नारदमुनि । नित्य गमन त्रिभुवनीं ।
ब्रह्मयासी पुसोनि । आला ऋषि-आश्रमासी ॥४४॥

नारदातें देखोनि । अर्घ्यपाद्य देवोनि ।
पूजा केली उपचारोनि । पुसते झाले तयेवेळीं ॥४५॥

ऋषि म्हणती नारदासी । विनंति एक परियेसीं ।
अश्वत्थमहिमा असे कैसी । विस्तारावें स्वामिया ॥४६॥

ऋषिवचन ऐकोनि । सांगता जाहला नारदमुनि ।
गेलों होतों आजिचे दिनीं । ब्रह्मलोकीं हिंडत ॥४७॥

आपण पुसे स्वभावेंसीं । अश्वत्थमहिमा असे कैसी ।
समस्त मानिती तयासी । विष्णुस्वरुप म्हणोनियां ॥४८॥

ऐसा वृक्ष असे जरी । सेवा करणें कवणेपरी ।
कैसा महिमा सविस्तारीं । निरोपावें स्वामिया ॥४९॥

ब्रह्मा सांगे आम्हांसी । अश्वत्थमुळीं आपण वासी ।
मध्यें वास ह्रुषीकेशी । अग्रीं रुद्र वसे जाणा ॥५०॥

शाखापल्लवीं अधिष्‍ठानीं । दक्षिण शाखे शूलपाणि ।
पश्चिम शाखे विष्णु निर्गुणी । आपण उत्तरे वसतसें ॥५१॥

इंद्रादि देव परियेसीं । वसती पूर्वशाखेसी ।
इत्यादि देव अहर्निशीं । समस्त शाखेसी वसती जाणा ॥५२॥

गोब्राह्मण समस्त ऋषि । वेदादि यज्ञ परियेसीं ।
समस्त मूळांकुरेसी । असती देखा निरंतर ॥५३॥

समस्त नदीतीर्थें देखा । सप्त-सागर लवणादिका ।
वसती जाणा पूर्व शाखा । ऐसा अश्वत्थ वृक्ष जाणा ॥५४॥

अ-कारशब्द मूळस्थान । स्कंध शाखा उ-कार जाण ।
फळ पुष्प म-कारवर्ण । अश्वत्थमुख अग्निकोणीं असे ॥५५॥

एकादश रुद्रादिक । अष्‍ट वसु आहेत जे का ।
जे स्थानीं त्रैमूर्तिका । समस्त देव तेथें वसती ॥५६॥

ऐसा अश्वत्थनारायण । महिमा वर्णावया शक्त कवण ।
कल्पवृक्ष याचि कारण । ब्रह्मा म्हणे नारदासी ॥५७॥

नारद सांगे ऋषेश्वरांसी । त्रयमूर्ति वास ज्या वृक्षाशीं ।
काय महिमा सांगों त्यासी । भजतां काय सिद्धि नोहे ? ॥५८॥

ऐसें ऐकोनि समस्त ऋषि । विनविताति नारदासी ।
आचारावया विधि कैसी । कवणें रीतीनें भजावें ॥५९॥

पूर्वीं आम्हीं एके दिवसीं । पुसिलें होतें आथर्वणासी ।
त्याणें सांगितलें आम्हांसी । अश्वत्थसेवा एक रीतीं ॥६०॥

तूं नारद ब्रह्मऋषि । समस्त धर्म ओळखसी ।
विस्तार करोनि आम्हांसी । विधिपूर्वक निरोपावें ॥६१॥

नारद म्हणे मुनिवरा । त्या व्रताचिया विस्तारा ।
सांगेन ऐका तत्परा । विधान असे ब्रह्मवचनीं ॥६२॥

आषाढ-पौष-चैत्रमासीं । अस्तंगत गुरुशुक्रेसीं ।
चंद्रबळ नसते दिवसीं । करुं नये प्रारंभ ॥६३॥

याव्यतिरिक्त आणिक मासीं । बरवे पाहोनियां दिवसीं ।
प्रारंभ करावा उपवासीं । शुचिर्भूत होऊनि ॥६४॥

भानुभौमवारेसीं । आतळूं नये अश्वत्थासी ।
भृगुवारीं संक्रांतिदिवसीं । स्पर्शूं नये परियेसा ॥६५॥

संधिरात्रीं रिक्तातिथीं । पर्वणीसी व्यतीपातीं ।
दुर्दिनादि वैधृतीं । अपराण्हसमयीं स्पर्शूं नये ॥६६॥

अनृत-द्यूतकर्मभेषीं । निंदा-पाखांड-वर्जेसीं ।
प्रातर्मौनी होवोनि हर्षीं । आरंभावें परियेसा ॥६७॥

सचैल स्नान करुनि । निर्मळ वस्त्र नेसोनि ।
वृक्षाखालीं जाऊनि । गोमयलिप्त करावें ॥६८॥

स्वस्तिकादि शंखपद्मेसीं । घालावी रंगमाळा परियेसीं ।
पंचवर्ण चूर्णेसीं । भरावें तेथें पद्मांत ॥६९॥

मागुती स्नान करुनि । श्वेत वस्त्र नेसोनि ।
गंगा यमुना कलश दोनी । आणोनि ठेवणें पद्मांवरी ॥७०॥

पूजा करावी कलशांसी । पुण्याहवाचनकर्मेंसीं ।
संकल्पावें विधींसीं । काम्यार्थ आपुलें उच्चारावें ॥७१॥

मग कलश घेवोनि । सात वेळां उदक आणोनि ।
स्नपन करावें जाणोनि । अश्वत्थ वृक्षासी अवधारा ॥७२॥

पुनरपि करुनियां स्नान । मग करावें वृक्षपूजन ।
पुरुषसूक्त म्हणोन । पूजा करावी षोडशोपचारें ॥७३॥

मनीं ध्यावी विष्णुमूर्ति । अष्‍टभुजा आहेति ख्याती ।
शंख-चक्र-वरद-हस्तीं । अभय-हस्त असे जाणा ॥७४॥

खड्ग-खेटक एके करीं । धनुष्य-बाण सविस्तारीं ।
अष्‍टभुजी येणेंपरी । ध्यावा विष्णु नारायण ॥७५॥

पीतांबर पांघरुण । सदा लक्ष्मी-सन्निधान ।
ऐसी मूर्ति ध्याऊन । पूजा करणें वृक्षासी ॥७६॥

त्रैमूर्तीचें असें स्थान । शिवशक्तीविणें नाहीं जाण ।
समस्तांतें आवाहनोन । षोडशोपचारें पूजावें ॥७७॥

वस्त्रें अथवा सुतेसीं । वेष्टावें तया वृक्षासी ।
पुनरपि संकल्पेसीं । प्रदक्षिणा कराव्या ॥७८॥

मनसा-वाचा-कर्मणेसीं । भक्तिपूर्वक भावेंसीं ।
प्रदक्षिणा कराव्या हर्षीं । पुरुषसूक्त म्हणत देखा ॥७९॥

अथवा सहस्त्रनामेंसीं । कराव्या प्रदक्षिणा हर्षीं ।
अथवा कराव्या मौन्येंसीं । त्याचें फळ अमित असे ॥८०॥

चाले जैसी स्त्री गर्भिणी । उदककुंभ घेउनी ।
तैसे मंद गतींनीं । प्रदक्षिणा कराव्या शुद्धभावें ॥८१॥

पदोपदीं अश्वमेध । पुण्य जोडे फळप्रद ।
प्रदक्षिणासमाप्तमध्य । नमस्कार करावा ॥८२॥

ब्रह्महत्यादि पापांसी । प्रायश्चित्त नाहीं परियेसीं ।
प्रदक्षिणा द्विलक्षांसीं । ब्रह्महत्या पाप जाय ॥८३॥

त्रिमूर्ति वसती जया स्थानीं । फल काय सांगूं प्रदक्षिणीं ।
समस्त पापा होय धुणी । गुरुतल्पादि पाप जाय ॥८४॥

नाना व्याधि हरती दोष । प्रदक्षिणा करितां होय सुरस ।
कोटि ऋण असे ज्यास । परिहरत परियेसा ॥८५॥

जन्म मृत्यु जरा जाती । संसारभय नाश होती ।
ग्रहदोष बाधों न शकती । सहस्त्र प्रदक्षिणा केलिया ॥८६॥

पुत्रकाम्य असे ज्यासी । त्यातें फल होय भरंवसीं ।
मनोवाक्कायकर्मेंसीं । एकोभावें करावें ॥८७॥

चतुर्विध पुरुषार्थ । देता होय तो अश्वत्थ ।
पुत्रकाम्य होय त्वरित । न करा अनुमान ऋषी हो ॥८८॥

शनिवारीं वृक्ष धरोनि । जपावें मृत्युंजय-मंत्रानीं ।
काळमृत्यु जिंकोनि । राहती नर अवधारा ॥८९॥

त्यासी अपमृत्यु न बाधती । पूर्णायुषी होती निश्चितीं ।
शनिग्रह न पीडिती । प्रार्थावें अश्वत्थासी ॥९०॥

शनिनाम घेवोनि । उच्चारावें आपुले जिव्हेनीं ।
बभ्रु-पिंगळ म्हणोनि । कोणस्थ-कृष्ण म्हणावें ॥९१॥

अंतक-यम-महारौद्री । मंद-शनैश्वर-सौरि ।
जप करावा येणेंपरी । शनिपीडा न होय ॥९२॥

ऐसें दृढ करोनि मना । अश्वत्थ सेवितां होय कामना ।
पुत्रकाम्य तत्क्षणा । होय निरुतें अवधारा ॥९३॥

अमावस्या-गुरुवारेंसी । अश्वत्थछाया-जळेंसीं ।
स्नान करितां नरासी । ब्रह्महत्या पाप जाय ॥९४॥

अश्वत्थतळीं ब्राह्मणासी । अन्न देतां एकासी ।
कोटि ब्राह्मणां परियेसीं । भोजन दिल्हें फळ असे ॥९५॥

अश्वत्थतळीं बैसोन । एकदां मंत्र जपतां क्षण ।
फळें होतील अनेकगुण । वेदपठण केलियाचें ॥९६॥

नर एखादा अश्वत्थासीं । स्थापना करी भक्तींसीं ।
आपुले पितृ-बेचाळिसी । स्वर्गीं स्थापी परियेसा ॥९७॥

छेदितां अश्वत्थवृक्षासी । महापाप परियेसीं ।
पितृसहित नरकासी । जाय देखा तो नर ॥९८॥

अश्वत्थातळीं बैसोन । होम करितां महायज्ञ ।
अक्षय सुकृत असे जाण । पुत्रकाम्य त्वरित होय ॥९९॥

ऐसा अश्वत्थमहिमा । नारदाप्रति सांगे ब्रह्मा ।
म्हणोनि ऐकती ऋषिस्तोम । तया नारदापासोनि ॥१००॥

नारद म्हणे ऋषेश्वरासी । प्रदक्षिणेच्या दहावे अंशीं ।
हवन करावें विशेषीं । आगमोक्त विधानपूर्वक ॥१॥

हवनाचे दहावे अंशीं । ब्राह्मणभोजन करावें हर्षीं ।
ब्रह्मचर्य हविष्यान्नेंसीं । व्रत आपण करावें ॥२॥

येणेंपरी आचरोन । मग करावें उद्यापन ।
शक्त्यनुसार सौवर्ण । अश्वत्थवृक्ष करावा ॥३॥

तो द्यावा ब्राह्मणासी । विधिपूर्वक परियेसीं ।
श्वेतधेनु सवत्सेंसीं । ब्राह्मणातें दान द्यावी ॥४॥

वृक्षातळीं तिळराशी । करावी यथानुशक्तीसीं ।
श्वेतवस्त्र झांकोनि हर्षीं । सुक्षीण ब्राह्मणासी दान द्यावें ॥५॥

ऐसें अश्वत्थविधान । सांगे नारद ऋषिजना ।
येणेंपरी आचरोन । सकळाभीष्‍ट लाधले ॥६॥

श्रीगुरु म्हणती वांझ सतीसी । अश्वत्थमहिमा आहे ऐसी ।
भावभक्ति असे ज्यासी । त्यातें होय फलश्रुति ॥७॥

आचार करीं वो येणेंपरी । संशय अंतःकरणीं न धरीं ।
वृक्ष असे भीमातीरीं । जेथें अमरजासंगम ॥८॥

तेंचि आमुचें असे स्थान । सेवा करीं वो एकोमनें ।
होईल तुझी मनकामना । कन्या पुत्र तुज होतील ॥९॥

ऐकोनि श्रीगुरुचें वचन । नमन करी ते अंगना ।
विनवीतसे कर जोडूनि । भावभक्तीकरोनियां ॥११०॥

आपण वांझ वर्षें साठी । कैंचे पुत्र आपुले पोटीं ।
वाक्य असे तुमचें शेवटीं । म्हणोनि आपण अंगीकारीन ॥११॥

गुरुवाक्य म्हणजे कामधेनु । ऐसें बोलती वेदपुराण ।
आतां नाहीं अनुमान । करीन सेवा स्वामिया ॥१२॥

चाड नाहीं अश्वत्थासी । निर्धार तुमचे बोलासी ।
सेवा करीन तुमची ऐसी । म्हणोनि चरणीं लागली ॥१३॥

ऐसा निरोप घेवोनि । जावोनि वनिता संगमस्थानीं ।
षट्‌कूलांत न्हाऊनि । सेवा करी अश्वत्थाची ॥१४॥

श्रीगुरुनिरोप जेणेंपरी । तैसी सेवा करी ते नारी ।
येणेंपरी तीन रात्रीं । आराधिलें परियेसा ॥१५॥

श्रीगुरुसहित अश्वत्थासी । पूजा करितां तिसरे दिवसीं ।
स्वप्न जाहलें तियेसी । सांगेन ऐका एकचित्तें ॥१६॥

स्वप्नामध्यें विप्र एक । येवोनि देतो तिसी भाक ।
काम्य झालें तुझें ऐक । सांगेन एक करीं म्हणे ॥१७॥

जाऊनि गाणगापुरांत । तेथें असे श्रीगुरुनाथ ।
प्रदक्षिणा करीं हो सात । नमन करीं तूं भक्तींसीं ॥१८॥

जें काय देतील तुजसी । भक्षण करीं वो वेगेंसीं ।
निर्धार धरुनि मानसीं । त्वरित जावें म्हणे विप्र ॥१९॥

ऐसें देखोनि सुषुप्तींत । सवेंचि झाली ते जागृत ।
कल्पवृक्ष असे अश्वत्थ । कल्पिलें फळ त्वरित होय ॥१२०॥

सेवा करुनि चवथे दिवशीं । आली आपण मठासी ।
प्रदक्षिणा करुनि हर्षीं । नमन केलें तये वेळीं ॥२१॥

हांसोनियां श्रीगुरुमुनि । फळें देती तिसी दोनी ।
भक्षण करीं वो संतोषोनि । काम्य झालें आतां तुझें ॥२२॥

भोजन करीं वो तूं आतां त्वरित । काम्य होईल तुझें सत्य ।
कन्या-पुत्र दोघे तूतें । दिल्हे आजि परियेसा ॥२३॥

पारणें करोनि विधीसीं । मग भक्षावें या फलांसी ।
दान द्यावें ब्राह्मणांसी । जें काय पूर्वीं निरोपिलें ॥२४॥

व्रत संपूर्ण करोनि । केलें दान ते भामिनीं ।
तेचि दिवशीं अस्तमानी । झाली आपण विटाळशी ॥२५॥

मौन दिवस तीनवरी । भोजन करी हिरवे खापरीं ।
श्वेत वस्त्र नेसोनि नारी । कवणाकडे न पाहेचि ॥२६॥

येणेंपरी तिन्ही निशी । क्रमिल्या नारीनें परियेसीं ।
सुस्नात होवोनि चवथे दिवशीं । आली श्रीगुरुचे दर्शना ॥३७॥

पतीसमवेत येऊनि । पूजा करी ती एकाग्रमनीं ।
श्रीगुरु म्हणती संतोषोनि । पुत्रवंती व्हावें तुम्हीं ॥२८॥

ऐसें नमूनि श्रीगुरुसी । आली आपुल्या मंदिरासी ।
ऋतु दिधला पांचवे दिवसीं । म्हणोनि कन्या परियेसा ॥२९॥

येणेंपरी ते नारी । जाहली ऐका गरोदरी ।
ग्राम सकळ विस्मय करी । काय नवल म्हणतसे ॥१३०॥

म्हणती पहा नवल वर्तलें । वांझेसी गर्भधारण केवीं झालें ।
सोमनाथ विप्र भले । करीतसे आनंद ॥३१॥

सातवे मासीं ओटी भरिती । अक्षय वाणें ओंवाळिती ।
श्रीगुरुसी विनोदावरी प्रीति । वाणें देवविती कौतुकें ॥३२॥

आठवे मासीं तो ब्राह्मण । करी सीमंतविधान ।
गुरुनिरोपें संतोषोन । देती वाणें ग्रामांत ॥३३॥

अभिनव करिती सकळही जन । म्हणती वांझेसी गर्भधारण ।
पांढरे केश म्हातारपण वाणें देती कौतुकें ॥३४॥

एक म्हणती श्रीगुरुप्रसाद । श्रीनृसिंहमूर्ति भक्तवरद ।
त्याची सेवा करितां आनंद । लाधे चारी पुरुषार्थ ॥३५॥

त्रैमूर्तींचा अवतार । झाला नृसिंहसरस्वती नर ।
भक्तजनां मनोहर प्रगटला भूमंडळीं ॥३६॥

ऐसें नानापरी देखा । स्तोत्र करिती गुरुनायका ।
वाणें देत ते बालिका । अत्योल्हास तिच्या मनीं ॥३७॥

वाणें देऊनि समस्तांसी । येऊनि नमी ती श्रीगुरुसी ।
भक्तवत्सल परियेसीं । अशीर्वचन देतसे ॥३८॥

संतोषोनि विप्रवनिता । करी साष्‍टांग दंडवता ।
नानापरी स्तोत्र करितां । विनवीतसे परियेसा ॥३९॥

जय जया परमपुरुषा । तूंचि ब्रह्मा विष्णुमहेशा ।
तुझें वाक्य जाहलें परीस । सुवर्ण केला माझा देह ॥१४०॥

तूं तारावया विश्वासी । म्हणोनि भूमीं अवतरलासी ।
त्रैमूर्ति तूंचि होसी । अन्यथा नव्हे स्वामिया ॥४१॥

तुझी स्तुति करावयासी । अशक्य आपुले जिव्हेसी ।
अपार तुझ्या महिमेसी । नाहीं साम्य कृपासिंधु ॥४२॥

येणेंपरी स्तोत्र करुनि । श्रीगुरुचरण वंदूनि ।
गेली निरोप घेऊनि । आपुले गृहा परियेसा ॥४३॥

ऐसे नवमास क्रमोनि । प्रसूत जाहली शुभदिनीं ।
समस्त ज्योतिषी येवोनि । वर्तविती जातकातें ॥४४॥

ज्योतिषी म्हणती तये वेळीं । होईल कन्या मन निर्मळी ।
अष्‍टपुत्रा वाढेल कुळी । पुत्रपौत्रीं नांदेल ॥४५॥

येणेंपरी ज्योतिषीं । जातक वर्तविलें परियेसीं ।
सोमनाथ आनंदेंसीं । दानधर्म करिता जाहला ॥४६॥

दहा दिवस क्रमोनि । सुस्नात झाली ते भामिनी ।
कडिये बाळक घेवोनि । आली श्रीगुरुदर्शनासी ॥४७॥

बाळक आणोनि भक्तींसीं । ठेविलें श्रीगुरुचरणापाशीं ।
नमन करी साष्‍टांगेंसीं । एकभावेंकरोनियां ॥४८॥

आश्वासोनि श्रीगुरुमूर्ति । उठीं बाळे पुत्रवंती ।
बहुतपरी संतोषविती । प्रेमभावेंकरोनियां ॥४९॥

उठोनि विनवी ती श्रीगुरुसी । पुत्र नाहीं आमुचे कुशीं ।
सरस्वती आली घरासी । बोल आपुला सांभाळावा ॥१५०॥

ऐकोनि तियेचें वचन । श्रीगुरु म्हणती हांसोन ।
न करीं मनीं अनमान । तूतें पुत्र होईल ॥५१॥

म्हणोनि तिये कुमारीसी । कडिये घेती प्रीतींसीं ।
सांगताति समस्तांसी । तये कन्येचें लक्षण ॥५२॥

पुत्र होतील बहु इसी । होईल आपण शतायुषी ।
पुत्राचे पौत्र नयनेंसीं । पाहील आपण अहेवपणें ॥५३॥

होईल इसी ज्ञानी पति । त्यातें चारी वेद येती ।
अष्‍टैश्चर्यें नांदती । प्रख्यात होवोनि भूमंडळीं ॥५४॥

आपण होईल पतिव्रता । पुण्यशील धर्मरता ।
इची ख्याति होईल बहुता । समस्ता इसी वंदिती ॥५५॥

दक्षिणदेशीं महाराजा । येईल इचे दर्शनकाजा ।
आणिक पुत्र होईल तुज । म्हणोनि श्रीगुरु बोलती ॥५६॥

येणेंपरी श्रीगुरुमूर्ति । कन्यालक्षण सांगती ।
विप्रवनिता विनयवृत्तीं । म्हणे पुत्र व्हावा मज ॥५७॥

श्रीगुरु म्हणती तियेसी । पुत्र व्हावा तुज कैसी ।
योग्य पाहिजे वर्षें तीसी । अथवा शतायुषी मूर्ख पैं ॥५८॥

ऐकोनि श्रीगुरुच्या वचना । विनवीतसे ते अंगना ।
योग्य पाहिजे पुत्र आपणा । तयासी पांच पुत्र व्हावे ॥५९॥

भक्तवत्सल श्रीगुरुमूर्ति । वर देती तेणें रीतीं ।
संतोषोनि घरा जाती । महानंद दंपतीसी ॥१६०॥

पुढें तिसी पुत्र झाला । वेदशास्त्रीं विख्यात भला ।
पांच पुत्र तो लाधला । नामकरणी श्रीगुरुचा ॥६१॥

कन्यालक्षण श्रीगुरुमूर्ती । निरोपिलें होतें जेणें रीतीं ।
प्रख्यात झाली सरस्वती । महानंद प्रवर्तला ॥६२॥

यज्ञ करी तिचा पति । प्रख्यात नाम ‘दीक्षिती’ ।
चहूं राष्‍ट्रीं त्याची ख्याती । म्हणोनि सांगे सिद्धमुनि ॥६३॥

साठी वर्षें वांझेसी । पुत्र जाहला परियेसीं ।
सिद्ध म्हणे नामधारकासी । ऐसी कृपा श्रीगुरुची ॥६४॥

निर्धार असे ज्याचे मनीं । त्यासी वर देती तत्क्षणीं ।
एकोभावें याकारणीं । भक्ति करावी श्रीगुरुची ॥६५॥

म्हणोनि सरस्वती-गंगाधर । सांगे गुरुचरित्रविस्तार ।
भजा भजा हो श्रीगुरु । सकळाभीष्‍ट लाधे तुम्हां ॥६६॥

जो भजेल श्रीगुरुसी । एकोभावें भक्तींसीं ।
त्यासी दैन्य कायसी । जें जें मागेल तें देईल सत्य ॥६७॥

गुरुभक्ति म्हणजे कामधेनु । अंतःकरणीं नको अनुमानु ।
जें जें इच्छीत भक्तजनु । समस्त देईल परियेसा ॥१६८॥

इति श्रीगुरुचरित्रामृते परमकथाकल्पतरौ श्रीनृसिंहसरस्वत्युपाख्याने सिद्धनामधारकसंवादे वृद्धवंध्यासंतानप्राप्ति नाम एकोनचत्वारिंशत्तमोऽध्यायः ॥३९॥

॥ श्रीगुरुदेवदत्त ॥      ॥ ओंवीसंख्या १६८ ॥

॥ श्रीगुरुदत्तात्रेयार्पणमस्तु ॥

(PDF) Download श्री गुरूचरित्र – अध्याय एकोणचाळीसावा

श्री गुरूचरित्र – अध्याय चाळीसावा वाचण्यासाठी येथे क्लिक करा.