श्री गुरूचरित्र – अध्याय सहावा

कथासार

॥ अध्याय सहावा ॥

॥ गोकर्ण महाबळेश्वराची कथा ॥

श्रीगणेशाय नमः ॥ नामधारक सिद्धयोग्याला म्हणाला, “महाराज, श्रीपाद श्रीवल्लभांनी कोणत्या उद्देशाने तीर्थयात्रा केली? ते गोकर्ण क्षेत्री का गेले?” सिद्ध म्हणाला, “शिष्योत्तमा, दत्तात्रेयांचा ‘श्रीपाद’ अवतार भक्तांना उपदेश करून, त्यांना आध्यात्मिक दीक्षा देऊन, त्यांचा उद्धार करण्यासाठीच झाला होता. तीर्थक्षेत्रे ही आध्यात्मिक केंद्रेच असतात. अशा पवित्र ठिकाणी उपदेश केल्याने वा दीक्षा दिल्याने अधिक चांगला प्रभाव पडतो. म्हणून श्रीपादश्रीवल्लभ लोककल्याणार्थ तीर्थयात्रा करीत होते.

तीर्थे अनेक असली तरी गोकर्ण क्षेत्राचे माहात्म्य अत्यंत थोर आहे. तेथे भगवान शंकर आत्मलिंगरूपाने नित्य अधिष्ठित आहेत. ते शिवशक्तीचे एकत्रित पीठ असल्यामुळे जास्त पवित्र आहे. ते जिवाला शिवत्वाकडे नेणारे अतिप्राचीन स्थान आहे. येथील शिवलिंग ‘महाबळेश्वर’ नावाने प्रख्यात असून गणपतीने स्वहस्ते त्याची प्रतिष्ठापना केली आहे. ती कथा अशी आहे –

कैकसी ही रावणाची माता, ती शिवपूजन केल्याशिवाय अन्नग्रहण करीत नसे. एके दिवशी तिला पूजेसाठी शिवलिंग मिळाले नाही, म्हणून तिने वाळूची पिंडी तयार करून तिची पूजा केली. ते पाहून रावणाला कमीपणा वाटला. ‘माते, मी तुला शिवासह कैलास पर्वतच संकेला आणून देतो’ अशी घोर प्रतिज्ञा करून तो कैलासापाशी गेला, आपल्या वीस हातांनी कैलास पर्वत गदगदा हालवू लागला. त्या हादऱ्यांनी त्रिभुवन डगमगले. पार्वती भयभीत झाली. तेव्हा शंकराने डाव्या हाताने शिखरावर दाब दिला. त्यामुळे रावण पर्वताखाली दडपला गेला. त्याने आर्ततेने शंकराची प्रार्थना केली. रावण शिवभक्त असल्यामुळे भोळ्या शंकराला दया आली. त्याने डाव्या हाताचा दाब काढून घेताच रावणाची सुटका झाली. जीवदान मिळालेल्या रावणाने आत्यंतिक समर्पित भावनेने आपले मस्तक छेदले. आपल्याच आतड्यांची दोरी वळली. ती त्या मस्तकाला जोडून एक तंतुवाद्य तयार केले. त्याच्या साथीने त्याने छत्तीस राग- रागिण्यांमध्ये सुस्वर गायन केले. त्याचा भक्तिभाव पाहून प्रसन्न झालेल्या शंकराने वर मागण्यास सांगितले. रावणाने मातेसाठी कैलास पर्वत मागितला. तेव्हा शंकर म्हणाला, “माझ्या पूजेसाठी मी तुला माझे आत्मलिंग देतो. ते माझा प्राण आहे.” शंकराने त्याला स्वतःचे आत्मलिंग दिले व म्हणाला, “हे लंकेत घेऊन जा. याची तीन वर्षे पूजा कर. त्यामुळे तू ईश्वरस्वरूप होशील. मात्र मार्गाने जाताना हे दिव्य लिंग कोठेही भूमीवर ठेवू नकोस.” शिवाचे आत्मलिंग प्राप्त झाले म्हणून रावणाला खूपच आनंद झाला होता. शंकराला वंदन करून तो लकेच्या दिशेने निघाला. ही वार्ता नारदांनी इंद्राला सांगताच तो भयभीत झाला. नारद, ब्रह्मदेव, इंद्रादी सुरगणांनी विष्णूची भेट घेतली व म्हणाले, “हे श्रीहरी, शिवाचे आत्मलिंग मिळाल्यामुळे रावण अजरामर होण्याचा धोका निर्माण झाला आहे. आता तुम्हीच काही उपाय करा नाहीतर सृष्टीचा नाश अटळ आहे.”

श्रीविष्णूने शंकराला गाठले व रावणाला आत्मलिंग देऊन किती वेळ झाला ते विचारून घेतले. मग नारद आणि गणपतीला बोलावून काय युक्ती करावची से नीट समजावून सांगितले. त्याप्रमाणे ते दोघे कामगिरीवर रवाना झाले. नारदांनी रावणाला गाठले. शिवाचे आत्मलिंग लाभले म्हणून त्याची खूप प्रशंसा केली. इकडे विष्णूने आपले सुदर्शन चक्र सूर्याकडे सोडून सूर्यास्ताचा आभास निर्माण केला. नारद म्हणाले, “दशानना, सायंसंध्या न करताच पुढे जाणार काय? ब्राह्मणाने संध्येची वेळ शक्यतो मोडू नये.” रावणाचा निरोप घेऊन नारद संध्येसाठी निघून गेले. नारदांचे आचरण पाहून त्याच्या मनात आपणही संध्यावंदन केले पाहिजे अन्यथा व्रतभंग होईल, हा विचार दृढ झाला. तेवड्यात त्याला एक बटू दिसला. तो गणपती होता. ‘हा ब्राह्मणकुमार भोळा दिसतो आहे. संध्या होईपर्यंत हे आत्मलिंग त्याच्याकडे सांभाळायला देऊ.’ असा विचार करून रावणाने त्याला हाक मारून जवळ बोलाविले. व त्याला मदत करण्याची विनंती केली. तेव्हा बटूरूपातील गणपती म्हणाला, “लंकेश्वर, तुम्ही संध्या करून लवकर परत या. तोपर्यंत मी लिंग सांभाळीन. ते मला पेलवले नाही तर मी तुम्हांला तीन हाका मारीन तोवर तुम्ही आला नाहीत तर मात्र मी लिंग खाली ठेवीन.” ते मान्य करून रावणाने आत्मलिंग बटूच्या हाती दिले व तो संध्येसाठी गेला. बटू त्याच्यापासून काही अंतरावर उभा होता. रावण अर्घ्य देत असताना बटूने त्याला हाक मारली. रावणाने त्याला हात दाखवून थांबण्यास सांगितले. मग त्याने थोड्या-थोड्या अवधीने पुन्हा दोन हाका मारल्या. गणपतीने स्वतःच्या पित्याचे ते दिव्य आत्मलिंग भूमीवर ठेवले. भूमिस्पर्श होताच ते अगदी घट्ट बसले. देवांनी गणपतीवर आनंदाने पुष्पवृष्टी केली.

संध्या आटोपून रावण त्वरेने धावला. पण तोपर्यंत खूप उशीर झाला होता. रावणाने ते लिंग उपटण्यासाठी प्रचंड जोर लावल्यामुळे त्या लिंगाला पीळ पडून गायीच्या कानाच्या आकृतीसारखे झाले. पण बाहेर आले नाही. महाबली शिवलिंगरूपाने तेथेच दृढ राहिला. तेव्हापासून से शिवलिंग ‘गोकर्ण महाबळेश्वर’ म्हणून प्रख्यात झाले. हताश रावण रिक्तहस्ते लकेत परतला. शिवाने वास्तव्य केले म्हणून देवही तेथे येऊन राहू लागले.

श्री गुरूचरित्र – अध्याय सहावा

॥ श्रीगणेशाय नमः ॥

नामधारक म्हणे सिद्धासी । स्वामी तू ज्योति अंधकारासी ।
प्रकाश केला जी आम्हांसी । गुरुपीठ आद्यंत ॥१॥

त्रैमूर्ति होऊनि आपण । तीर्थे करावी किंकारण ।
विशेष असे काय गोकर्ण । म्हणोनि गेले तया स्थान ॥२॥

तीर्थे असती अपरंपारी । समस्त सांडूनि प्रीति करी ।
कैसा पावला दत्तात्री । अवतारी श्रीपाद श्रीवल्लभ ॥३॥

ऐक शिष्या शिखामणी । तुवा पुशिले जे का प्रश्नी ।
संतोष जाला अंतःकरणी । सांगेन चरित्र श्रीगुरूंचे ॥४॥

विस्तारोनि आम्हांसी । सांगा स्वामी कृपेसी ।
म्हणोनि लागला चरणांसी । नामधारक प्रीतिकारे ॥५॥

ऐकोनि नामधारकाचे वचन । संतोषले सिद्धाचे मन ।
सांगतसे विस्तारोन । गुरुचरित्र परियेसा ॥६॥

तुजकरिता आम्हासी । लाभ झाला असे मानसी ।
गुरुचरित्र सांगावयासी । उत्कंठा मानसी होय ते ॥७॥

म्हणे त्रैमूर्ति अवतरोन । तीर्थे हिंडे केवी आपण ।
विशेष पावला गोकर्ण । म्हणोनि पुससी आम्हाते ॥८॥

दत्तात्रेय आप्ण । तीर्थे हिंडे तयाचे कारण ।
भक्तजनाहितार्थ दीक्षेस्तव जाण । उपदेश करावया ॥९॥

विशेष तीर्थ आपुले स्थान । गोकर्णी शंकर असे जाण ।
याच कारणे निर्गुण । त्रैंमूर्ति वसती तया ठाया ॥१०॥

गोकर्णीचे माहात्म्य । सांगतसे अनुपम्य ।
एकचित्त करूनि नेम । ऐक शिष्या नामधारका ॥११॥

त्या तीर्थाचे आदि अंती । सांगेन तुम्हां विस्तृती ।
जे पूर्वी वर लाधले असती । अपूर्व असे ऐकता ॥१२॥

महाबळेश्वरलिंग देखा । स्वयंभू शिव असे ऐका ।
आख्यान त्याचे ऐका । लंबोदरे प्रतिष्ठले ते ॥१३॥

शिष्य म्हणे सिद्धासी । तीर्थमहिमा वानिसी ।
विघ्नेश्वरे प्रतिष्ठिले तयासी । विस्तारोनि सांग मज ॥१४॥

ऐसे शिष्य विनवीत । ऐकोनि बहु संतोषत ।
निरोपित आद्यंत । महाबळेश्वरचरित्र ॥१५॥

पुलस्त्य ब्राह्मणाची भार्या । नाम तियेचे कैकया ।
ईश्वरभक्ति अतिप्रिया । शिवपूजा सर्वकाळ ॥१६॥

नित्य करी शिवपूजन । पूजेवीण न घे अन्न ।
ऐसे करिता एक दिन । न मिळे लिंग पूजेसी ॥१७॥

व्रतभंग होईल म्हणोनि । मृत्तिकालिंग करूनि ।
पूजी अति संतोषोनि । भक्तिपुर्वक अवधारा ॥१८॥

तिचा पुत्र अतिक्रूर । नाम तया दशशिर ।
आला तेथे वेगवत्तर । मातृदर्शन करावया ॥१९॥

नमिता झाला मातेसी । पुसे पूजा काय करिसी ।
माता सांगे विस्तारेसी । लिंग पूजिले मृत्तिकेचे ॥२०॥

रावण म्हणे जननीसी । माझी माता तू म्हणविसी ।
मृतिकेचे लिंग पूजेसी । अभाग्य आपुले म्हणतसे ॥२१॥

मागुती म्हणे तियेसी । पूजिता फळ काय यासी ।
कैकया सांगे पुत्रासी । कैलासपद पाविजे ॥२२॥

रावण म्हणे मातेसी । कैलास आणुनी तुजपासी ।
देईन हे निश्चयेसी । सायास का वो करित्येसी ॥२३॥

ऐसे बोले तो रावण । मातेसवे करी पण ।
आणीन त्वरित उमारमण । कैलासासहित लंकेसी ॥२४॥

पूजा करी वो स्वस्थ चित्तेसी । मृत्तिकालिंग का करिसी ।
म्हणोनि निघाला त्वरितेसी । मनोवेगे निशाचर ॥२५॥

पावला त्वरे शिवपुरासी । शुभ्र रम्य पर्वतासी ।
धरोनि हालवीक्रोधेसी । वीस बाहु भुजाबळे ॥२६॥

आंदोळले कैलासभुवन । उपटीतसे तो रावण ।
दाही शिरे टेकून । उचलीन म्हणे उल्हासे ॥२७॥

शिर लावून पर्वतासी । कर टेकून मांडीसी ।
उचलिता झाला प्राणेसी । सप्तपाताळ आंदोळले ॥२८॥

फणा चुकवी शेष आपण । कूर्म भ्याला कांपोन ।
भयचकित देवगण । अमरपुर कांपतसे ॥२९॥

कंप झाला स्वर्गभुवन । सत्यलोक विष्णुभुवन ।
येरू पडतसे गडबडोन । म्हणती प्रळय मांडला ॥३०॥

कैलासपुरीचे देवगण । भयाभीत झाले कंपायमान ।
भयाभीत गिरिजा आप । होऊनि गेली शिवापासी ॥३१॥

पार्वती विनवी शिवासी । काय झाले कैलासासी ।
आंदोळतसे सभेसी । पडो पहात निर्धारे ॥३२॥

नगरात झाला आकान्त । बैसलेती तुम्ही स्वस्थ ।
करा प्रतिकार त्वरित । म्हणोनि चरणां लागली ॥३३॥

ईश्वर म्हणे गिरिजेसी । न करी चिंता मानसी ।
रावण माझा भक्त परियेसी । खेळतसे भक्तीने ॥३४॥

ऐसे वचन ऐकोनि । विनवी गिरिजा नमोनि ।
रक्ष रक्ष शूलपाणी । समस्त देवगणाते ॥३५॥

ऐकोनि उमेची विनंती । शंकरे चेपिला वामहस्ती ।
दाही शिरे भुजांसहिती । दडपलासे गिरीच्या तळी ॥३६॥

चिंता करी मनी बहुत । शिव शिव ऐसे उच्चारित ।
ध्यातसे स्तोत्र करीत । शरणागता रक्ष म्हणोनि ॥३७॥

त्राहि त्राहि पिनाकपाणी । जगद्रक्षकशिरोमणी ।
शरण आलो तुझे चरणी । मरण कैचे भक्तासी ॥३८॥

शंकर भोळा चक्रवर्ती । ऐकोनि त्याची विनंती ।
चेपिले होते वामहस्ती । काढिले त्वरित कृपेने ॥३९॥

सुटला तेथूनि लंकेश्वर । स्तोत्र करीतसे अपार ।
स्वशिरे छदोनि परिकरे । तंतु लाविले निज अंत्रे ॥४०॥

वेद सहस्त्र एकवचनी । वर्णक्रमादि विस्तारोनि ।
सामवेद अतिगायनी । समस्त रागे गातसे ॥४१॥

गण रसस्वरयुक्त । गायन करि लंकानाथ ।
तयांची नामे विख्यात । सांगेन ऐका एकचित्ते ॥४२॥

आठही गण प्रख्यात । उच्चारीतसे लंकानाथ ।
मगण ब्राह्मण प्रख्यात । नगण क्षत्री विशेष ॥४३॥

भगण वैश्य ध्यानेसी । तगण शूद्रवर्णेसी ।
जगण दैत्य परियेसी । रगण प्रत्यक्ष च्यूतगुणे ॥४४॥

सगण तुरंगरूपेसी । यगण शुद्ध परियेसी ।
विस्तारित गायनेसी । लंकापति रावण ॥४५॥

गायन करीत नवरसेसी । नांवे सांगेन परियेसी ।
शांत भयानक अद्‌भुतेसी । शृंगार हास्य करुणरसे ॥४६॥

रौद्र वीर बीभत्सेसी । गायन करी अति उल्हासी ।
वेणू वाजवी सप्तस्वरेसी । ध्यानपूर्वक विधीने ॥४७॥

जंबुद्वीप वास ज्यासी । षड्‌जस्वर नाम परियेसी ।
कंठीहूनि उपज ज्यासी । मयूरस्वर आलापित ॥४८॥

उत्तमवंशी उपज ज्यासी । गीर्वाणकुळी ब्रह्मवंशी ।
पद्मपत्र वर्ण परियेसी । वन्हि देवता शृंगार रसे ॥४९॥

द्वितीय स्वर ऋषभासी । जन्म प्लक्ष द्वीपासी ।
उपज ह्रदयस्थानेसी । चाषस्वर आलापित ॥५०॥

प्रख्यात जन्म क्षत्रवंशी । विराजवर्ण यमदेवतेसी ।
क्रीडा अद्‌भुत रस ऐसी । वीणा वाजवी रावण ॥५१॥

तृतीय स्वर गांधारेसी । गायन करी रावण परियेसी ।
कुशद्वीप वास ज्यासी । नासिकस्थान अवधारा ॥५२॥

अजस्वर आलापत्यासी । गीर्वाण कुल वैश्यवंशी ।
सुवर्णवर्ण कांतीसी । चंद्रदेवता अद्‌भुत रसे ॥५३॥

मध्यम स्वर चातुर्थक । क्रौचद्वीप वास ऐक ।
उरस्थान उक्त उच्चारी मुखे । क्रौचस्वरे आलापित ॥५४॥

गीर्वाणकुळ ब्रह्मवंश । कुंदवर्ण रूप सुरस ।
ध्यान करी लंकाधीश । लक्ष्मी देवता करुणा रस ॥५५॥

शाल्मली द्वीप भूमीसी । जन्म पंचमस्वरासी ।
कंठी उपजोनि नादासी । कोकिळास्वरे गातसे ॥५६॥

ध्यान करी तया स्वरासी । उपज झाला पितृवंशी ।
कृष्णवर्ण रूप त्यासी । गणनाथ देव हास्यरसे ॥५७॥

श्‍वेतद्वीप जन्म ख्यात । स्वर असे नाम धैवत ।
ललाट स्थान नाद व्यक्त । दर्दुरस्वरे आलापी देखा ॥५८॥

ऐसा धैवत स्वरासी । बीभत्स रस अतिउल्हासी ।
गाय रावण परियेसी । ईश्वराप्रती भक्तीने ॥५९॥

पुष्कर द्वीप उपजे त्यासी । निषाद स्वर नाम परियेसी ।
उत्पत्ति तालव्य संधीसी । हस्तिस्वरे गातसे ॥६०॥

असुरवंश वैश्यकुळी । कल्प शुद्ध वर्ण पाटली ।
तुंबर मुनि देवता जवळी । सूर्य देवता अवधारी ॥६१॥

भयानक रस देखा । चर्ची व्याकुळ असे निका ।
येणेपरी सप्त स्वरिका । गायन करी लंकानाथ ॥६२॥

रागसहितरागिणीसी । गायन करी सामवेदासी ।
श्रीरागादि वसंतासी । आलाप करी दशशिर ॥६३॥

भैरवादि पंचमरागी । नटनारायण मेघरागी ।
गायन करी अभ्यासयोगी । लंकानाथ शिवाप्रति ॥६४॥

गौडी कोल्हाळ आंधळी । द्राविडरागी कौशिकमाळी ।
देवगांधार आनंदलिळी । गायन करी लंकानाथ ॥६५॥

धनाश्रिया वराडीसी । रामकलि मंजिरेंसी ।
गौडकी दशाक्षी हारिसी । गायन करी लंकेश्वर ॥६६॥

भैरवी गुर्जरीसहित । वेळावली राग ललित ।
कर्नाटकी हंसयुक्त । गायन करी दशशिर ॥६७॥

त्राटकी मोटकि देखा । टंकाक्षी सुधा नाटका ।
सैधवा माळाकी ऐका । गायन करी लंकानाथ ॥६८॥

बंगाली राग सोरटीसी । कामबोध मधुमाधवीसी ।
देवाक्रिया भूपाळीसी । गायन करी दशानन ॥६९॥

रागवल्लभ माधुरीसी । राव्हेरी राग हर्षी ।
विहंगदात्री चंडीसी । वसवीजादि रागाने ॥७०॥

शिर कापून आपुले देखा । यंत्र केले करकमळिका ।
शिरा काढून तंतुका । रावणेश्वर गातसे ॥७१॥

समयासमयी आलापन । करी दशशिर आपण ।
प्रातःकाळी करी गायन । अष्टराग परियेसा ॥७२॥

मध्यमराग वेळोवेळी । दशांकभैरव करी भूपाळी ।
मल्हार धनाश्री बंगाली । प्रातःकाळी गातसे ॥७३॥

बराडी ललिता गुर्जरासी । गौडक्री आहिरी कौशिकेसी ।
माध्याह्नसमयी गायनासी । रावण करी परियेसा ॥७४॥

कुरंजी तोडी मालश्रियेसी । दशांक पंचम परियेसी ।
अपराह्न वेळ अतिहर्षी । ईश्वराप्रती गातसे ॥७५॥

चारी प्रकार गौडियेसी । रामकली श्रीरागासी ।
देवकीपट मंजिरेसी । वसंतुरागे ऋतुकाळी ॥७६॥

ऐसे छत्तीस रागेसी । गायन करी सामवेदासी ।
निर्वाणरूप भक्तीसी । चंद्रमौळी सांबाचिये ॥७७॥

रावणाचे भक्तीसी । प्रसन्न ईश्वर त्वरितेसी ।
निजरूप अतिहर्षी । उभा राहिला सन्मुख ॥७८॥

पंचवक्त्र त्रिनेत्रेसी । उभा राहोनि संतोषी ।
काय इच्छा तुझे मानसी । माग वर म्हणतसे ॥७९॥

म्हणे रावण शिवासी । काय मागावे तुजपासी ।
लक्ष्मी माझे घरची दासी । आठ निधि माझे घरी ॥८०॥

चतुरानन माझा जाशी । तेहेतीस कोटी देव हर्षी ।
सेवा करिती अहर्निशी । सूर्य चंद्र वरुण वायु ॥८१॥

अग्नि सारिखा सेवा करी । वस्त्रे धूत अतिकुसरी ।
यम माझा आज्ञाधारी । निरोपावेगळा न मारी कवणा ॥८२॥

इंद्रजितासारिखा पुत्र । कुंभकर्णाऐसा भ्रात्र ।
स्थान समुद्रामाजी पवित्र । कामधेनु माझे घरी ॥८३॥

सहस्त्र कोटी आयुष्य मज । हे सांगणे नलगे तुज ।
आलो असे जे काज । कैलास नेईन लंकेसी ॥८४॥

व्रत असे जननीसी । नित्य पुजन तुम्हांसी ।
मनोरथ पुरवावे भक्तीसी । कृपासिंधु दातारा ॥८५॥

ईश्वर म्हणे रावणासी । जरी चाड असे पूजेसी ।
काय करिसी कैलासासी । आत्मलिंग तुज देतो आता ॥८६॥

जे जे मनीची वासना । पुरेल त्वरित ऐक जाणा ।
लिंग असे प्राण आपणा । म्हणोनि दिधले रावणासी ॥८७॥

पूजा करी वेळ तिन्ही । अष्टोत्तर शत जप करोनि ।
रुद्राभिषेके अभिषेकोनि । पूजा करावी एकचित्ते ॥८८॥

वर्षे तीन जे पूजिती । तेचि माझे स्वरूप ओती ।
जे जे मनी इच्छिती । ते ते पावती अवधारा ॥८९॥

हे लिंग असे जयापासी । मृत्यु नाही गा परियेसी ।
दर्शनमात्रे महादोषी । उद्धरतील अवधारा ॥९०॥

ठेवू नको भूमीवरी । जोवरी पावे तुझी नगरी ।
वर्षे तीन पूजा करी । तूचि ईश्वर होशील ॥९१॥

वर लाधोनि लंकेश्वर । निरोप देत कर्पूरगौर ।
करूनि साष्टांग नमस्कार । निघाला त्वरित लंकेसी ॥९२॥

इतुका होता अवसर । नारद होता ऋषीश्वर ।
निघोनि गेला वेगे सत्वर । अमरपुरा इंद्रभुवना ॥९३॥

नारद म्हणे इंद्रासी । काय स्वस्थ चित्ते बैसलासी ।
अमरत्व दिधले रावणासी । लक्ष्मी गेली आजि तुमची ॥९४॥

चिरायु झाला लंकेश्वर । प्राणलिंग देत कर्पूरगौर ।
आणिक दिधला असे वर । तूचि ईश्वर होशील ॥९५॥

वर्षे तीन पूजिलियासी । तूचि माझे स्वरूप होसी ।
तुझे नगर कैलासी । मृत्यु नाही कदा तुज ॥९६॥

ऐसा वर लाधोनि । गेला रावण संतोषोनि ।
तेहेतीस कोटी देव कोठूनि । सुटती आता तुम्हासी ॥९७॥

जावे त्वरित तुम्ही आता । सेवा करावी लंकानाथ ।
उर्वशी रंभा मेनका । त्वरिता भेटीस न्याव्या रावणाचे ॥९८॥

ऐसे वचन ऐकोनि । इंद्र भयभीत मनी ।
नारदा विनवी कर जोडूनि । काय करावे म्हणतसे ॥९९॥

नारद म्हणे इंद्रासी । उपाय काय त्वरितेसी ।
जावे तुम्ही ब्रह्मयासी । तयासी उपाय करील ॥१००॥

इंद्र नारदासमवेत । गेले ब्रह्मलोका त्वरित ।
विस्तारोनिया वृत्तान्त । सांगे इंद्र ब्रह्मयासी ॥१०१॥

ब्रह्मा म्हणे इंद्रासी । जावे त्वरित वैकुंठासी ।
दैत्येवरी ह्रषीकेशी । उपाय करील निर्धारे ॥२॥

म्हणोनि निघाले तिघेजण । पावले त्वरित वैकुंठभुवन ।
भेटला तत्काळ नारायण । सांगती वृत्तान्त रावणाचा ॥३॥

विरिंचि म्हणे विष्णूसी । प्रतिकार करावा वेगेसी ।
कारण असे तुम्हांसी । राम-अवतारी परियेसा ॥४॥

तेहतीस कोटी देवांसी । घातले असे बंदीसी ।
याचि कारणे तुम्हांसी । करणे असे अवधारा ॥५॥

ईश्वराचे प्राणलिंग । घेऊनि गेला राक्षस चांग ।
आता रावणा नाही भंग । तोचि होईल ईश्वर ॥६॥

त्वरित उपाय करावा यासी । पुढे जड होईल तुम्हांसी ।
निर्दाळावया राक्षसांसी । अवतरोनि तुम्हीच यावे ॥७॥

ऐसे विनवी चतुरानन । मग कोपोन नारायण ।
कार्य नासेल म्हणोन । निघाला झडकर कैलासा ॥८॥

विष्णु आला ईश्वरापाशी । म्हणे शंकरा परियेसी ।
प्राणलिंग रावणासी । द्यावया कारण तुम्हां काय ॥९॥

रावण क्रूर महादैत्य । सुरवर सकळ त्याचे भृत्य ।
कारागृही असती समस्त । केवी सुटती सांग आम्हा ॥११०॥

ऐसे दुराचारियासी । वर देता उल्हासी ।
देवत्व गेले त्याचे घरासी । घेईल स्वर्ग निर्धारे तो ॥११॥

ईश्वर म्हणे विष्णुसी । तुष्टलो तयाचे भक्तीसी ।
विसर पडला आम्हांसी । संतोषे दिधले प्राणलिंग ॥१२॥

आपले शिर छेदोनि देखा । वीणा केला स्वहस्तका ।
सप्तस्वर वेदादिका । गायन केले संतोषे ॥१३॥

जरी मागता पार्वतीसी । देतो सत्य परियेसी ।
भुली पडली भक्तीसी । लिंग नेले प्राण माझा ॥१४॥

विष्णु म्हणे उमाकांता । तुम्ही ऐसा वर देतां ।
आम्हां सायास होय तत्त्वतां । दैत्य उन्मत्त होताती ॥१५॥

देवद्विज लोकांसी । पीडा करिती बहुवशी ।
कारणे आम्हांसी । अवतार धरणे घडते देखा ॥१६॥

कधी दिले लिंग त्यासी । नेले असेल लंकेसी ।
शंकर म्हणे विष्णुसी । पांच घटी झाल्या आता ॥१७॥

ऐकताच शिववचन । उपाय करी नारायण ।
धाडिले चक्र सुदर्शन । सूर्याआड व्हावया ॥१८॥

बोलावूनि नारदासी । सांगतसे ह्रषीकेशी ।
तुम्ही जावे त्वरितेसी । रावण जातो लंकेसी देखा ॥१९॥

मार्गी जाऊनि तयासी । विलंब करावा परियेसी ।
जाऊ न द्यावे लंकेसी । त्वरित जावे म्हणतसे ॥१२०॥

चक्र झाले सूर्याआड । स्नानसंध्या रावणा चाड ।
तुम्ही जाऊनिया दृढ । विलंब करावा तयासी ॥२१॥

ऐकोनिया श्रीविष्णूच्या बोला । नारद त्वरित निघोन गेला ।
मनोवेगे पावला । जेथे होता लंकानाथ ॥२२॥

नारदाते पाठवूनि । विष्णू विचारी आपुल्या मनी ।
गणेशासी बोलावूनि । पाठवू म्हणे विघ्नासी ॥२३॥

बोलावूनि गणेशासी । सांगे विष्णु परियेसी ।
कैसा रावण तुजसी । सदा उपेक्षितो ॥२४॥

सकळ देव तुज वंदिती । त्याचे मनोरथ पुरती ।
तुज जे का उपेक्षिती । विघ्ने बाधती तयांसी ॥२५॥

तुज नेणतां रावण देखा । घेऊनि गेला निधान ऐका ।
प्राण लिंगा अतिविशेखा । नेले शिवाजवळूनि ॥२६॥

आता त्वा करावे एक । रावणापाशी जाऊनि देख ।
कपटरुपे कुब्जक । बाळवेष धरोनिया ॥२७॥

वाटेसि होईल अस्तमान । रावण करील संध्यावंदन ।
नारद गेला याचि कारण । विलंब करावया दैत्यासी ॥२८॥

आज्ञा शिवाची रावणासी । न ठेवी लिंग भूमीसी ।
शौचाचमनसमयासी । आपणाजवळी न ठेविजे ॥२९॥

बाळवेषे तुवा जावे । शिष्यरूप करुणाभावे ।
सूक्ष्मरूप दाखवावे । लिंग घ्यावे विश्वासुनी ॥३०॥

संध्यासमयी तुझे हाती । लिंग देईल विश्वासरीती ।
तुवा ठेवावे तत्काळ क्षिती । लिंग राहील तेथेची ॥३१॥

येणेपरी गणेशासी । शिकवी विष्णु परियेसी।
संतोषोनि हर्षी । भातुके मागे तये वेळी ॥३२॥

लाडू तिळव पंचखाद्य । इक्षु खोबरे दालिम आद्य ।
शर्करा घृत क्षीर सद्य । द्यावे त्वरित आपणासी ॥३३॥

चणे भिजवून आपणासी । तांदूळ लाह्या साखएसी ।
त्वरित भक्षण करावयासी । द्यावे स्वामी म्हणतसे ॥३४॥

जे जे मागितले विघ्नेश्वरे । त्वरित दिधले शार्ङ्गधरे ।
भक्षित निघाला वेगवक्त्रे । ब्रह्मचारीवेष धरूनि ॥३५॥

गेला होता नारद पुढे । ब्रह्मऋषि महात्म्य गाढे ।
उभा ठाकला रावणापुढे । कवण कोठूनि आलासी ॥३६॥

रावण म्हणे नारदासी गेलो होतो कैलासासी ।
केले उत्कृष्ट तपासी । तोषविले तया शिवा ॥३७॥

तेणे प्रसन्न होऊनि आम्हांसी । लिंग दिधले परियेसी ।
आणिक सांगितले संतोषी । लिंग महिमा अपार ॥३८॥

नारद म्हणे लंकानाथा । दैव थोर तुझे आता ।
लिंग लाधलासी अद्‌भुता । जाणो आम्ही आद्यंत ॥३९॥

दाखवी लिंग आम्हांसी । खुणे ओळखू परियेसी ।
लिंगलक्षण विस्तारेसी । सांगू आम्ही तुजलागी ॥१४०॥

नारदाचिया वचनासी । न करी विश्वास परियेसी ।
दाखवीतसे दुरोनि लिंगासी । व्यक्त करोनि त्या समयी ॥४१॥

नारद म्हणे लंकेशा । लिंग महिमेचा प्रकार ऐसा ।
सांगेन तुज बहु सुरसा । बैसोनि ऐके स्वस्थ चित्ते ॥४२॥

लिंग उपजले कवणे दिवशी । पूर्वी जाणिले तयासी ।
एकचित्ते परियेसी । कथा असे अतिपूर्व ॥४३॥

गिळूनि सकळ सौरभासी । मृग एक काळाग्निसमेसी ।
ब्रह्मांडखंड परियेसी । पडिला होता तो मृग ॥४४॥

ब्रह्माविष्णु महेश्वरांसी । गेले होते पारधियेसी ।
मृग मारिले परियेसी । भक्षिले मेद तये वेळी ॥४५॥

तयासी होती तीन शृंगे । खाली असती तीन लिंगे ।
तिघी घेतली तीन भागे । प्राणलिंगे परियेसा ॥४६॥

लिंगमहिमा ऐक कानी । जे पूजिती वर्षे तिनी ।
तेचि ईश्वर होती निर्गुणी । वेदमूर्ति तेचि होय ॥४७॥

लिंग असे जये स्थानी । तोचि कैलास जाण मनी ।
महत्त्व असे याच गुणी । ब्रह्माविष्णुमहेश्वरांसी ॥४८॥

असे आणिक एक बरवे । सांगेन ऐक एकभावे ।
रावण म्हणे आम्हा जाणे । असे त्वरित लंकेसी ॥४९॥

म्हणोनि निघाला महाबळी । नारद म्हणे तये वेळी ।
सूर्यास्त आहे जवळी । संध्याकाळ ब्राह्मणासी ॥१५०॥

सहस्त्रवेद आचरसी । संध्याकाळी मार्ग क्रमिसी ।
वाटेस होईल तुज निशी । संध्यालोप होईल ॥५१॥

आम्ही जाऊ संध्यावंदनासी । म्हणोनि नारद विनयेसी ।
पुसोनिया रावणासी । गेला नदीतीरा ॥५२॥

इतुकिया अवसरी । पातला गणेश ब्रह्मचारी ।
रावणापुढे चाचरी । समिधा तोडी कौतुके ॥५३॥

रावण चिंती मानसी । व्रतभंग होईल आपणासी ।
संध्या करावी त्रिकाळेसी । संदेह घडला म्हणतसे ॥५४॥

ईश्वरे सांगितले आम्हांसी । लिंग न ठेवावे भुमीसी ।
संध्यासमयो झाली निशी । काय करू म्हणतसे ॥५५॥

तव देखिला ब्रह्मचारी । अति सुंदर बाळकापरी ।
हिंडतसे नदीतीरी । देखिला रावणे तये वेळी ॥५६॥

मनी विचारी लंकानाथ । ब्रह्मचारी कुमार दिसत ।
न करी आमुचा विश्वासघात । लिंग देऊ तया हाती ॥५७॥

संध्या करू स्वस्थचित्तेसी । लिंग असेल तयापाशी ।
बाळक असे हे निश्चयेसी । म्हणोनि गेला तया जवळी ॥५८॥

देखोनिया दशशिर । पळतसे लंबोदर ।
रावण झाला द्विजवर । अभय देऊनि गेला जवळी ॥५९॥

रावण म्हणे तयासी । तू कवण बा सांग आम्हांसी ।
मातापिता कवण तुजसी । कवण कुळी जन्म तुझा ॥१६०॥

ब्रह्मचारी म्हणे रावणा । इतुके पुससी कवण्या कारणा ।
आमुच्या बापे तुझ्या ऋणा । काय द्यावे सांग मज ॥६१॥

हासोनिया लंकेश्वर । लोभे धरिला त्याचा कर ।
सांग बाळका कवणाचा कुमर । प्रीतीभावे पुसतो मी ॥६२॥

ब्रह्मचारी म्हणे रावणासी । आमुचा पिता काय पुससी ।
जटाधारी भस्मांगासी । रुद्राक्ष माळा असती देखा ॥६३॥

शंकर म्हणती तयाशी । भिक्षा मागणे अहर्निशी ।
वृषारूढ उमा सरसी । जननी ते जगन्माता ॥६४॥

इतुके आम्हांसी पुसतोसी । तुज देखता भय मानसी ।
बहुत वाटे परियेसी । सोड हात जाऊ दे ॥६५॥

रावण म्हणे ब्रह्मचारी । तव पिता असे दरिद्री ।
भिक्षा मागे घरोघरी । सौख्य तुज काही नसे ॥६६॥

आमुचे नगर लंकापूर । रत्‍नखचित असे सुंदर ।
आम्हांसवे चाल सत्वर । देवपूजा करीत जाई ॥६७॥

जे जे मागसी आम्हांसी । सकळ देईन परियेसी ।
सुखे रहावे मजपाशी । म्हणे रावण तये वेळी ॥६८॥

ब्रह्मचारी म्हणे त्यासी । लंकेसी बहुत राक्षसी ।
आम्ही बाळक अरण्यवासी । खातील तेथे जातांची ॥६९॥

न येऊ तुझिया नगरासी । सोड जाऊं दे घरासी ।
क्षुधे पीडतो बहुवसी । म्हणोनि भक्षितो भातुके ॥१७०॥

इतुके ऐकोनि लंकानाथ । त्या बाळका संबोधित ।
लिंग धरी ऐसे म्हणत । मी संध्या करीन तोवरी ॥७१॥

बाळक विनवी तयासी । न धरी लिंग परियेसी ।
मी ब्रह्मचारी अरण्यवासी । उपद्रवू नको म्हणतसे ॥७२॥

तव लिंग असे जड । मी पण बाळ असे वेड ।
न घे लिंग जाऊ दे सोड । धर्म घडेल तुजलागी ॥७३॥

नानापरी संबोधित । लिंग देत लंकानाथ ।
संध्या करावया आपण त्वरित । समुद्रतीरी बैसला ॥७४॥

ब्रह्मचारी तयासी । उभा विनवीतसे रावणासी ।
जड झालिया आपणासी । ठेवीन त्वरित भूमीवरी ॥७५॥

वेळ तीन परियेसी । बोलवीन तुम्हांसी ।
वेळ लागलिया परियेसी । आपण ठेवीन भूमीवरी ॥७६॥

ऐसा निर्धार करोनि । उभा गणेश लिंग घेऊनि ।
समस्त देव विमानी । बैसोनि पाहती कौतुके ॥७७॥

अर्घ्यसमयी रावणासी । बोलवी गणेश परियेसी ।
जड झाले लिंग आम्हांसी । सत्वर घे गा म्हणतसे ॥७८॥

न्यासपूर्वक अर्घ्य देखा । रावण करी अति विवेका ।
हाता दाखवी बाळका । येतो राहे म्हणोनि ॥७९॥

आणिक क्षणभर राहोनि । गणेश बोले वेळ दोनी ।
जड झाले म्हणोनि । शीघ्र यावे म्हणतसे ॥८०॥

न ये रावण ध्यानस्थ । गणेश असे विचारीत ।
समस्त देवांते साक्षी करीत । लिंग ठेवीत भूमीवरी ॥८१॥

श्रीविष्णूते स्मरोनि । लिंग ठेविले स्थापोनि ।
संतोष जाहला गगनी । पुष्पे वर्षती सुरवर ॥८२॥

अर्घ्य देवोनी लंकेश्वर । निघोनि आला सत्वर ।
लिंग देखिले भूमीवर । मनी विकळ जाहला ॥८३॥

आवेशोनि रावण देखा । ठोसे मारी गणनायका ।
हास्यवदन रडे तो ऐका । भूमीवरी लोळतसे ॥८४॥

म्हणे माझिया पित्यासी । सांगेन आता त्वरितेसी ।
का मारिले मज बाळकासी । म्हणोनि रडत निघाला देखा ॥८५॥

मग रावण काय करी । लिंग धरोनिया दृढ करी ।
उचलू गेला नानापरी । भूमीसहित हालतसे ॥८६॥

कापे धरणि तये वेळी । रावण उचली महाबळी ।
न ये लिंग शिर आफळी । महाबळी राहिला ॥८७॥

नाम पाविला याचि कारणे । महाबळेश्वर लिंग जाणे ।
मुरडोनि ओढिता रावणे । गोकर्णाकार जाहले ॥८८॥

ऐसे करिता लंकानाथ । मागुती गेला तपार्थ ।
ख्याती झाली गोकर्णांत । समस्त देव तेथे आले ॥८९॥

आणिक असे अपार महिमा । सांगतसे अनुपमा ।
स्कंदपुराण वर्णिली सीमा । प्रख्याद असे परियेसा ॥१९०॥

ऐकोनि सिद्धाचे वचन । नामधारक संतोषोन ।
पुनरपि चरणा लागे जाण । म्हणे सरस्वती गंगाधरू ॥१९१॥

इति श्रीगुरुचरित्रपरमकथाकल्पतरौ । श्रीनृसिंहसरस्वत्युपाख्याने सिद्धनामधारकसंवादे गोकर्णमहिमा वर्णनं नाम षष्ठोऽध्यायः॥६॥

॥ ओवीसंख्या ॥१९१॥

॥श्रीगुरुदत्तात्रेयार्पणमस्तु॥

(PDF) Download श्री गुरूचरित्र – अध्याय सहावा

श्री गुरूचरित्र – अध्याय सातवा वाचण्यासाठी येथे क्लिक करा.