श्री गुरूचरित्र – अध्याय बत्तिसावा

कथासार

॥ अध्याय बत्तिसावा ॥

॥ विधवेचा आचारधर्म, मृत विप्राला पुन्हा जिवंत केले ॥

श्रीगणेशाय नमः ॥ सिद्ध म्हणाला, “नामधारका, त्यानंतर बृहस्पतींनी देवांना व ऋषींना सहगमन न करता वैधव्यात राहणाऱ्या स्त्रियांनी कसे राहावे ते सांगितले. ते म्हणाले, “एखाद्या स्त्रीचा पती दूरदेशी मेला असेल, ती स्वतः गरोदर असेल, तिला लहान मूल व स्तनपान करणारे बाळ असेल, तर तिने सहगमन करू नये. वैधव्यधर्माला अनुसरून आचरण ठेवल्यास तिला पतीसमवेत सहगमन केल्याचे पुण्य लाभते. विधवा स्त्रियांनी आपण संन्यासिनी आहोत या भावानेच जगावे. केशवपन करावे. नित्य स्नान करावे. एकभुक्त राहावे. एका धान्याचे भोजन करणे, तीन दिवस उपोषण व चौथ्या दिवशी भोजन करणे, प्रतिपदेपासून पौर्णिमेपर्यंत एक घास, दोन घास अशा चढत्या क्रमाने व पौर्णिमेनंतर अमावास्येपर्यंत उतरत्या क्रमाने भोजन करणे अशा प्रकारची व्रतोपासना करावी. विधवेने पलंगावर निजणे, मंगलस्नान करणे, देहमर्दन करून घेणे, तांबूल भक्षण करणे, गंध, अत्तर, फुले वापरणे या गोष्टी करू नयेत. भगवद्भक्ती करावी. तीर्थयात्रा करावी. व्रताचरण करावे. दानधर्म करावा. दीपाराधन करावे. ब्राह्मणांची, देवालयांची, अतिथींची, यात्रेकरूंची, भाविकांची यथाशक्ति सेवा करावी, पतीप्रीत्यर्थ जलकुंभदान, घृतदान, तीलदान अशी दाने द्यावी. विधवा स्त्रियांनी अशा प्रकारे शास्त्रसंमत आचरण केले, भगवद्धती, व्रताचरणे व पुण्यकृत्ये केली तर तिचा पती निजकर्माची फळे भोगत नरकात खितपत पडलेला असला तरी त्याचा उद्धार होतो. तिच्या पुण्याईने तो स्वर्गलोकी जातो.”

अशा प्रकारे साधूने त्या शोकमग्र ब्राह्मणीला पतिव्रता व विधवा स्त्रियांचा आचारधर्म सांगितला व पुढे म्हणाला, “मुली, तू धैर्याने सहगमन कर किंवा वैधव्यातील आचारधर्म पाळून कालक्रमण कर. दोहोंचे पुण्य सारखेच आहे.” ती म्हणाली, “यतिराज, पतीशिवाय जगणे मला शक्य नाही. मी सहगमन करणार.” साधूने तिच्याकडे करुणेने पाहिले व म्हणाला, “मला, काळाला कोणी जिंकू शकत नाही पण गुरुकृपेने विधिलिखित बदलू शकते एवढे मात्र खरे! सहगमन करण्यापूर्वी तू श्रीगुरुंचे दर्शन घे.” साधूने तिच्या भाळी भस्म लावले आणि चार रुद्राक्षे देऊन म्हणाला, “यातील दोन रुद्राक्षे पतीच्या गळ्यात बांध. एकेक रुद्राक्ष त्याच्या दोन्ही कानांना बांध श्रीगुरूंचे चरणतीर्थ घे. ते स्वतःवर व पतीच्या देहावर शिंपड, सुवासिनींना सौभाग्यवाने दे. ब्रह्मणांना दानधर्म कर. श्रीगुरुंची आज्ञा घे आणि मगच सहगमन कर.” त्यानंतर तो साधू निघून गेला.

ब्राह्मणीने गावातील ब्राह्मणांना बोलावून प्रायश्चित्त, प्रेतपिंडादी कर्मे करवून घेतली. स्नान करून सौभाग्यलंकार धारण केले. ब्राह्मणांनी प्रेत नदीकाठी नेले. तिच्या सहगमनाचे वृत्त कळताच गावातील स्रिया तिच्या दर्शनास आल्या. ब्राह्मणीने त्यांना सौभाग्यवाने दिली. ब्राह्मणांना दानधर्म केला. लोकांनी चिता रचली. ब्राह्मणीनी लोकांना अभिवादन केले. गावाहून तिच्यासमवेत आलेल्या लोकांचा निरोप घेतला. साधूने दिलेली रुद्राक्षे पतीच्या गळ्यात व कानात बांधली. मग ती श्रीगुरुंच्या दर्शनासाठी संगमाकडे निघाली, त्या वेळी तिच्याबरोबर अनेक लोक होते. मार्गी चालताना ती ब्राह्मणी श्रीगुरूंचा एकसारखा धावा करीत होती. संगमावर श्रीगुरू अश्वत्थाखाली निवांत बसले होते. ब्राह्मणीने त्यांना वंदन करताच त्यांनी सहजभावाने आशीर्वाद दिला “अष्टपुत्र सौभाग्यवती भव!” ते ऐकून ब्राह्मणी चमकली. बरोबर आलेले ब्राह्मण गंभीर झाले. त्यांनी श्रीगुरूंना सर्व वस्तुस्थिती सांगितली. तेव्हा श्रीगुरू म्हणाले, “या ब्राह्मणीचे सौभाग्य स्थिर आहे. हिच्या पतीला येथे घेऊन या.” ते ऐकून लोकांना आश्चर्य वाटले. ते प्रेत आणण्यासाठी धावले. तोवर श्रीगुरूंची पूजा करणारे ब्राह्मण आले. त्यांनी रुद्रसूक्ताने गुरुचरणावर अभिषेक केला. तेवढ्यात लोकांनी प्रेत आणले. ते श्रीगुरूंच्या सन्मुख ठेवून बंधनमुक्त केले. त्यावरील वस्त्र दूर केले. श्रीगुरूंच्या आज्ञेने ब्राह्मणांनी अभिषेकाचे तीर्थ प्रेतावर प्रोक्षण केले. मग श्रीगुरूंनी प्रेताकडे अमृतमय कृपादृष्टीने पाहिले. काय आश्चर्य! तो मृत ब्राह्मण झोपेतून जागे व्हावे तसा उठून बसला. आपण नग्न आहोत हे पाहून तो ओशाळला. त्याने बाजूचे वस्त्र अंगावर ओढून घेतले. समोर बसलेले यतीश्वर, आनंदाने हसून रडणारी पत्नी, लोकांचा जयजयकार हे सर्व पाहून तो संभ्रमात पडला.  ब्राह्मणीने त्याला घडलेला सर्व प्रकार सांगितला. ते ऐकून तोही थक्क झाला.

मग त्या दोघांनी श्रीगुरूंचे चरण धरले. त्या दांपत्याचा भक्तिभाव पाहून प्रसन्न झालेल्या श्रीगुरुंनी त्यांना “सुखात आनंदात राहा, तुम्हांला सुलक्षणी आणि दीर्घायुषी असे आठ पुत्र होतील” असा आशीर्वाद दिला. त्या वेळी एका ब्राह्मणाने श्रीगुरूंना विचारले, “स्वामी, विधिलिखत बदलता येत नाही मग याच्या बाबतीत ते मिथ्या कसे ठरले?” श्रीगुरू त्याला म्हणाले, “ही ब्राह्मणी माझ्यावर विश्वास ठेवून येथे आली होती. शरणागतांचे रक्षण करणे हे माझे ब्रीद आहे. मी ब्रह्मदेवाला विनंती करून याच्या पुढील जन्मांतील तीस वर्षे उधार मागून घेतली आहेत.” ते ऐकून लोक तटस्थ झाले. गुरुकृपेचे सामर्थ्य जाणून श्रीगुरुंचा जयजयकार करू लागले.”

श्री गुरूचरित्र – अध्याय बत्तिसावा

॥ श्रीगणेशाय नमः ॥

पतिव्रतेचिया रिति । सांगे देवा बृहस्पति ।
सहगमनी फलश्रुति । येणेपरी निरोपिली ॥१॥

विधवापणाचा आचारू । सांगता झाला देववरू ।
पुसताती ऋषेश्वरू । ऐका श्रोते एकचित्ते ॥२॥

जवळी नसता आपुला पति । त्याते मरण झालिया प्राप्ति ।
काय करावे त्याचे सती । सहगमन केवी करावे ॥३॥

अथवा असेल गरोदरी । असे तीते कन्याकुमरी ।
काय करावे तिये नारी । म्हणून विनविती गुरूसी ॥४॥

ऐकोनि देवांचे वचन । सांगता जाला विस्तारोन ।
एकचित्ते करून । ऐका श्रोते सकळ ॥५॥

पति जवळी असे जरी । सहगमनी जावे तिये नारी ।
असता आपण गरोदरी । करू नये सहगमन ॥६॥

स्तनपानी असता कुमारू । तिणे करिता पाप थोरू ।
पुरुष मेला असेल दुरू । सहगमन करू नये ॥७॥

तिणे असावे विधवापणे । विधिपूर्वक आचरणे ।
सहगमासमाने । असे पुण्य परियेसा ॥८॥

विधवापणाचा आचारू । करिता असे पुण्य थोरू ।
निवर्तता आपुला भ्रतारू । केशवपन करावे ॥९॥

ज्या का विधवा केश राखिती । त्यांची ऐका फलश्रुति ।
केश पुरुषासी बाधिती । नरकापरी परियेसा ॥१०॥

यास्तव करणे केशवपण । करावे तिणे नित्य स्नान ।
एक वेळा भोजन । करावे तिणे परियेसा ॥११॥

एक धान्याचे अन्न । करावे तिणे भोजन ।
तीन दिवस उपोषण । करावे तिणे भक्तीने ॥१२॥

पाच दिवस पक्षमासास । करावा तिणे उपवास ।
अथवा चांद्रायणग्रास । भोजन करणे परियेसा ॥१३॥

चंद्रोदय बीजेसी । एक ग्रास तया दिवसी ।
चढते घ्यावे पंधरा दिवसी । पौर्णिमेसी भोजन ॥१४॥

कृष्णपक्षी येणेपरी । ग्रास घ्यावे उतरत नारी ।
अमावास्या येता जरी । एक ग्रास जेवावा ॥१५॥

शक्ति नाही जियेसी । एकान्न जेवावे परियेसी ।
अथवा फल-आहारेसी । अथवा शाका-आहार देखा ॥१६॥

अथवा घ्यावे क्षीर मात्र । कधी न घ्यावे अपवित्र ।
जेणे राहे प्राण मात्र । श्वासोच्छ्वास चाले ऐसे ॥१७॥

शयन करिता मंचकावरी । पुरुष घाली रौरव घोरी ।
भोगी नरक निरंतरी । पतीसहित परियेसा ॥१८॥

करू नये मंगलस्नान । अथवा देहमर्दन ।
गंध परिमल तांबूल जाण । पुष्पादि तिणे वर्जावे ॥१९॥

पुत्रावीण असे नारी । करणे तर्पण पुत्रापरी ।
तीळ दर्भ कुशधारी । गोत्रनाम उच्चारावे ॥२०॥

विष्णुपूजा करावी नित्य । आपुला पुरुष हा निश्चित ।
पुरुष आठवोनि चित्त । विष्णुस्थानी मानिजे ॥२१॥

पुरुष असता जेणेपरी । पतिनिरोपे आचार करी ।
तेणेचि रीती विष्णु अवधारी । त्याचे निरोपे आचरावे ॥२२॥

तीर्थयात्रा उपासव्रत । विष्णुनिरोपे करावे निश्चित ।
अथवा गुरु द्विज विख्यात । त्यांचे निरोपे आचरावे ॥२३॥

आपण असता सुवासिनी । ज्या वस्तूची प्रीति अंतःकरणी ।
तैशी वस्तु द्यावी धणी । विद्वज्जनविप्रांसी ॥२४॥

वैशाख माघ कार्तिकमास । अनेक स्नानी आचारविशेष ।
माघस्नान तीर्थास । विष्णुस्मरणे करावे ॥२५॥

वैशाखी जळकुंभदान । कार्तिकी दीपआराधन ।
ब्राह्मणा द्यावे घृतदान । यथाशक्त्या दक्षिणेसी ॥२६॥

माघमासी तिळघृतेसी । द्यावे दान विप्रांसी ।
अरण्यात वैशाखमासी । पोई घालिजे निर्मळोदके ॥२७॥

शिवालयी ईश्वरावरी । गळती ठेविजे निर्मळ वारी ।
गंध परिमळ पूजा करी । तेणे पुण्य अगाध ॥२८॥

विप्राचिया घरोघरी । उदक घालिजे शक्त्यानुसारी ।
अन्न द्यावे निर्धारी । अतिथिकाळी परियेसा ॥२९॥

तीर्थयात्रे जात्या लोका । त्याते द्याव्या छत्रपादुका ।
येता आपल्या गृहांतिका । पादप्रक्षालन करावे ॥३०॥

वारा घालावा विझणेसी । वस्त्र द्यावे परिधानासी ।
गंध तांबूल परिमळासी । कर्पूरवेलादि परियेसा ॥३१॥

जलपात्र द्यावे शक्तीसी । गुडपान आम्रपानेसी ।
द्राक्षे कर्दळीफळेसी । ब्राह्मणा द्यावे मनोहर ॥३२॥

जे जे दान द्यावे द्विजा । पतीच्या नावे अर्पिजे वोजा ।
संकल्पून पुरुषकाजा । धर्म करणे येणेपरी ॥३३॥

कार्तिकमासी जवान्न । अथवा जेविजे एकान्न ।
वृताक माष मसूर लवण । तैलादि मधु वर्जावे ॥३४॥

वर्जावे कास्यपात्र । आणिक वर्जावे द्विदलमात्र ।
मनी असावे पवित्र । एकाग्रेसी परियेसा ॥३५॥

पलाशपात्री भोजन करावे । शुचि उद्यापन करावे ।
जे जे व्रत धराते । त्याते उजवावे तत्त्वता ॥३६॥

घृतभरित कास्यपात्र । विप्रा द्यावे पवित्र ।
भूमिशयन केले व्रत । मंचक द्यावा विप्रासी ॥३७॥

जे जे वस्तु त्यजिली आपण । ते ते द्यावी ब्राह्मणालागून ।
रसद्रव्ये एक मास जाण । त्याग करावी परियेसा ॥३८॥

त्यजूनिया दधि क्षीर । उद्यापन आचार मनोहर ।
असलिया शक्त्यनुसार । धेनु द्यावी सालंकृत ॥३९॥

विशेषे असे आणिक व्रत । दीपदान असे ख्यात ।
वर्णिता महिमा अनंत । देवांसी म्हणे बृहस्पति ॥४०॥

दीपदान भाग सोळा । वरकड नसती धर्म सकळा ।
या कारणे अनंतफळा । दीपदान करावे ॥४१॥

माघस्नान माघमासी । करणे सूर्योदयासी ।
येणेपरी एक मासी । आचरावे भक्तीने ॥४२॥

लाडू तिळ खर्जुरेसी । करूनि पक्वान्ने ब्राह्मणांसी ।
द्यावी तिणे भक्तीसी । दक्षिणेसहित जाणा ॥४३॥

शर्करा मिरे एळेसी । तळून अपूप घृतेसी ।
दान द्यावे यतीसी । भोजन द्यावे अतीता ॥४४॥

हेमंतऋतु होता जाण । व्हावया शीतनिवारण ।
काष्ठे द्यावी विप्राकारणे । वस्त्रे द्यावी द्विजांसी ॥४५॥

पर्यंक द्यावा सुषुप्तीसी । एखाद्या भल्या ब्राह्मणासी ।
चित्र रक्त वस्त्रेसी । कंबळ द्यावे विप्रवर्गा ॥४६॥

व्हावया शीतनिवारण । औषध द्यावे उष्ण उष्ण ।
तांबूलदान परिपूर्ण । द्यावे एळाकर्पूरेसी ॥४७॥

गृहदान द्यावे विप्रासी । सांवत्सरिक ग्रामेसी ।
जाता तीर्थयात्रेसी । पादरक्षा देईजे ॥४८॥

गंध परिमळ पुष्पेसी । पूजा करावी केशवासी ।
रुद्राभिषेक विधींसी । अभिषेकावा गौरीहर ॥४९॥

धूप दीप नैवेद्यसी । पूजा करावी षोडशी ।
प्रीति बहु शंकरासी । दीपमाळा उजळिता ॥५०॥

आणिक सुगंध गंधेसी । तांबूलदान विधींसी ।
कर्पूरलवंगादि विविधेसी । भक्तिभावे अर्पिजे ॥५१॥

आपला पुरुष ध्यावोनि मनी । नारायण तो म्हणोनि ।
पूजा करावी एके मनी । भक्तिभावे परियेसा ॥५२॥

नेमे असावे तिये नारी । न बैसावे बैलावरी ।
लेवू नये चोळी करी । श्वेतवस्त्र नेसावे ॥५३॥

रक्त कृष्ण चित्र वस्त्र । लेता जाण दोष बहुत ।
आणिक असे व्रत । पुत्राचे बोल वर्तावे ॥५४॥

’आत्मा वै पुत्र नाम’ । म्हणून बोलती वेदागम ।
पतीपासून पुत्रजन्म । पुत्रआज्ञेत असावे ॥५५॥

ऐसा आचार विधवेसी । असे शास्त्रपुराणेसी ।
जरी आचरती भक्तीसी । सहगमनाचे फळ असे ॥५६॥

पापी जरी पति असला । असेल पूर्वी निवर्तला ।
नरकामध्ये वास्ल केला । पापरूपे भुंजत ॥५७॥

विधवापणे येणेपरी । आचरण करी जे नारी ।
मरण होता अवसरी । घेवोनि पति स्वर्गी जाय ॥५८॥

जितुक्या परी बृहस्पति । सांगे समस्त देवांप्रती ।
लोपामुद्रेची केली स्तुति । पतिव्रताशिरोमणि ॥५९॥

जितुक्या पतिव्रता नारी । समस्त भागीरथी सरी ।
त्यांचे पुरुष शंकरापरी । पूजा करावी दोघांची ॥६०॥

ऐसे बृहस्पतीचे वचन । सांगितले मनी विस्तारोन ।
ऐक बाळे तव मन । ज्यावरी प्रीति तेचि करी ॥६१॥

दुःख सकळ त्यजोनि । मम बोल ठेवी मनी ।
सांगितले तुजलागोनि । परलोकसाधन ॥६२॥

धैर्य जरी असेल तुजसी । सहगमन करी पतीसरसी ।
विधवापणे आचार करिसी । तेही पुण्य तितुकेची ॥६३॥

जे आवड तुझे मनी । सांग माये विस्तारोनि ।
हस्त मस्तकी ठेवूनि । पुसतसे प्रेमभावे ॥६४॥

ऐकोनि तया अवसरी । केले नमन तिये नारी ।
विनवीतसे करुणोत्तरी । भक्तिभावे करूनिया ॥६५॥

जय जयाजी योगीश्वरा । तूचि पिता सहोदरा ।
माझा प्राण मनोहरा । जनक जननी तूचि होसी ॥६६॥

आल्ये आपण परदेशात । जवळी नाही बंधुभ्रात ।
भेटलेती तुम्ही परमार्थ । अंतकाळी सोयरा ॥६७॥

सांगितले तुम्ही आचार दोनी । कष्ट बहु विधवापणी ।
अशक्य आम्हा न-टाके स्वामी । असाधारण असे दातारा ॥६८॥

तारुण्यपण मजसी । लावण्य असे देहासी ।
निंदापवाद शरीरासी । घडेल केवी वर्तमान ॥६९॥

संतोष होतो माझे मनी । पुण्य अपार सहगमनी ।
पतीसवे संतोषोनि । जाईन स्वामी निर्धारे ॥७०॥

म्हणूनि मागुती नमस्कारी । माथा ठेवी चरणांवरी ।
स्वामी माते तारी तारी । भवसागरी बुडतसे ॥७१॥

करुणाकृपेचा सागर । उठवीतसे योगेश्वर ।
देता झाला अभयकर । म्हणे पतीसवे जावे ॥७२॥

तोचि ठाव पुरुषासी । जाय माते सांगतेसी ।
सांगेन तुज विशेषी । ऐक माते एकचित्ते ॥७३॥

आलात तुम्ही दर्शनी । श्रीगुरुभेटीलागोनि ।
आरोग्य होईल म्हणोनि । भक्तिभावेकरूनिया ॥७४॥

होणार झाली ब्रह्मकरणी । काळासी जिंकिले नाही कोणी ।
जैशी ईश्वरनिर्वाणी । तैसेपरी होतसे ॥७५॥

ब्रह्मलिखित न चुके जाण । जे जे भोगणे असेल आपण ।
घडे तैसे श्रुतिवचन । दुःख कोणी करू नये ॥७६॥

हरिश्चंद्र राजा देख । डोंबाघरी वाहे उदका ।
बळी अजिंक्य ऐका । तोही गेला पाताळा ॥७७॥

सहस्त्रकोटि वर्षे ज्यासी । आयुष्य असे रावणासी ।
काळ तयाप्रति ग्रासी । दुर्योदह्ना काय झाले ॥७८॥

भीष्मदेव इच्छारमनी । तेही पडले रणांगणी ।
परीक्षिती सर्पाभेणी । लपता काय झाले तया ॥७९॥

अनंत अवतार येणेपरी । होऊनि गेले संसारी ।
देव दानव येणेपरी । सकळ काळाआधीन ॥८०॥

या कारणे काळासी । कोणी जिंकिले नाही क्षितीसी ।
सकळ देवदानवांसी । काळ जिंकी निर्धारे ॥८१॥

काळा जिंकिता नाही कोणी । एका श्रीगुरुवाचोनि ।
भाव असे ज्याचे मनी । त्यासी प्रत्यक्ष असे जाणा ॥८२॥

आता तुम्ही ऐसे करणे । जावे त्वरित सहगमने ।
अंतकाळ होता क्षणे । श्रीगुरुदर्शना जाय म्हणे ॥८३॥

म्हणोनि भस्म तये वेळी । लाविता झाला कपाळी ।
रुद्राक्ष चारी तत्काळी । देता जहाला तये वेळी ॥८४॥

योगी बोले तियेसी । रुद्राक्ष बांधी कंठासी ।
दोनी प्रेतकर्णासी । बांधोनि दहन करावे ॥८५॥

आणिक एक सांगेन तुज । गुरुदर्शना जाई सहज ।
रुद्रसूक्त म्हणती द्विज । गुरुचरण प्रक्षाळिता ॥८६॥

तेचि तीर्थ घेवोनि । आपुला देह प्रोक्षोनि ।
प्रेतावरी आणोनि । प्रोक्षण करावे भक्तीने ॥८७॥

मग जावे सहगमनेसी । वाणे द्यावी सुवासिनींसी ।
अनेक द्रव्ये वेचूनि हर्षी । विप्रा तोषवावे बहुत ॥८८॥

ऐशा परी तियेसी । सांगोनि गेला तापसी ।
पतिव्रता भावेसी । करी आयती त्या वेळी ॥८९॥

भले ब्राह्मण बोलावूनि । षोडश कर्मे आचरोनि ।
प्रेतासी प्रायश्चित्त देवोनि । औपासन करविताती ॥९०॥

सुस्नात होवोनि आपण । पीतांबर नेसोन ।
सर्वाभरणे लेवोन । हळदी कुंकू लावितसे ॥९१॥

औपासन प्रेतासी । करविताती विधींसी ।
प्रेत बांधोनि काष्ठेसी । घेवोनि गेले गंगेत ॥९२॥

अग्नि घेऊनि तळहातेसी । निघाली पतिव्रता कैसी ।
आनंद बहु मानसी । प्रेतापुढे जातसे ॥९३॥

सोळा वरुषांचे तारुण्यपण । सुंदर रुप लावण्य ।
ल्याइलीसे आभरणे । लक्ष्मीसरसी दिसतसे ॥९४॥

मिळोनिया नगरनारी । पाहो आल्या सहस्त्र चारी ।
माथा तुकविती सकळी । पतिव्रता म्हणोनिया ॥९५॥

एक म्हणती काय नवल । पूर्ववयेसी असे बाळ ।
काय दैव पूर्वफळ । पतीसवे जातसे ॥९६॥

देखिले नाही पतीचे मुख । नाही जहाले की बाळक ।
कैसा जीव झाला एक । आनंदरूपे जातसे ॥९७॥

म्हणती शिकवा इसी । वाया का हो जीव देसी ।
परतूनि जाई माहेरासी । आपुल्या मातापित्याजवळी ॥९८॥

एक म्हणती ज्ञानवंता । सत्य नारी पतिव्रता ।
बुद्धि दे गा जगन्नाथा । सकळ स्त्रिया ऐसीच ॥९९॥

धन्य इची मातापिता । बेचाळीस उद्धरले आता ।
प्रेतापुढे चालता । एकैक पाउला अश्वमेधफळ ॥१००॥

येणेपरी नदीतीरासी । गेली नारी पतीसरसी ।
कुंड केले अग्नीसी । काष्ठे शेणी अपरिमित ॥१॥

अग्निकुंडसन्निधेसी । ठेविले तया प्रेतासी ।
बोलावोनि सुवासिनींसी । देई झाली वाण देखा ॥२॥

सुपे चोळी कुंकुमेसी । हळदी काजळ परियेसी ।
तोडर कंठसूत्रेसी । सुवासिनींसी देतसे ॥३॥

गंधपुष्पादि परिमळेसी । पूजा केली सुवासिनींसी ।
द्रव्य दिधले अपारेसी । समस्त ब्राह्मणा तये वेळी ॥४॥

नमन करोनि समस्तांसी । निरोप मागतसे हर्षी ।
आपण जाते माहेरासी । लोभ असो द्यावा म्हणतसे ॥५॥

माझा पिता शूलपाणी । उमा गौरी अंतःकरणी ।
आम्हा बोलाविले सगुणी । प्रेमभावे करूनिया ॥६॥

आली श्रावणी दिपवाळी । आम्ही जातो मातेजवळी ।
पतीसहित मने निर्मळी । जाते लोभ असो द्यावा ॥७॥

समागमे लोक आपुले । होते जे का सवे आले ।
त्यांसी सांगतसे बाळे । परतोनि जावे ग्रामासी ॥८॥

पुसता श्वशुरमामेसी । त्याते न सांगावे परियेसी ।
प्राण देतील आम्हांसी । हत्या तुम्हा घडेल ॥९॥

त्यासी तुम्ही सांगावे ऐसे । क्षेम आहे तीर्थवासे ।
भीमातीरस्थान ऐसे । श्रीगुरूचे सन्निधानी ॥११०॥

आलो श्रीगुरुदर्शनासी । आरोग्य झाले पतीसी ।
राहिलो आपण संतोषी । म्हणोनि सांगा घरी आमुचे ॥११॥

ऐसे सांगा श्वशुरमामींसी । आमुचे मातापितयादिकांसी ।
इष्टजन सोयरियांसी । सांगा येणेपरी तुम्ही ॥१२॥

ऐसे वचन ऐकोन । दुःख पावले सकळ जन ।
आपण असे हास्यवदन । प्रेताजवळी उभी देखा ॥१३॥

अग्निकुंडी तये क्षणी । घालिताती काष्ठ शेणी ।
तो आठवण झाली झणी । योगेश्वराचा उपदेश ॥१४॥

मग रुद्राक्ष काढोनिया दोनी । बांधिले प्रेताचिया श्रवणी ।
कंठसूत्री दोन ठेवोनि । पुसतसे ब्राह्मणांसी ॥१५॥

विनवीतसे द्विजांसी । संकल्प केला म्या मानसी ।
श्रीगुरुमूर्ति आहे कैसी । आपल्या दृष्टी पाहीन ॥१६॥

दृष्टी देखोनिया स्वामीसी । त्वरित येईन अग्निकुंडापासी ।
आज्ञा झालिया वेगेसी । त्वरित येईन म्हणतसे ॥१७॥

ऐकोनि तियेचे वचन । बोलताती विद्वज्जन ।
दहन होता अस्तमान । त्वरित जाउनी तुम्ही यावे ॥१८॥

पुसोनिया विप्रांसी । निघाली नारी संगमासी ।
जेथे होता ह्रषीकेशी । श्रीनरसिंहसरस्वती ॥१९॥

सर्व येती नरनारी । विप्रमेळा नानापरी ।
कौतुक पाहती मनोहरी । पतिव्रता स्त्रियेची ॥१२०॥

जाता मार्गी स्तोत्र करी । म्हणे स्वामी नरकेसरी ।
अभाग्य आपुले पूर्वापरी । म्हणोनि आम्हा अव्हेरिले ॥२१॥

तूचि दाता सर्वेश्वर । शरणागतांचा आधार ।
ऐसे तुझे ब्रीद थोर । कामी आपण न लाधेची ॥२२॥

हेळामात्रे त्रिभुवनासी । रची स्वामी रजोगुणे सृष्टीसी ।
सत्त्वगुणे सृष्टीसी । प्रतिपाळिसी तूचि स्वामी ॥२३॥

तमोगुणे निश्चयेसी । प्रलय समस्त जीवांसी ।
त्रिगुण तूचि होसी । त्रिमूर्ति तूचि देवा ॥२४॥

तुजपाशी सर्व सिद्धि । ओळंघिती तव विधी ।
देखिली आमुची कुडी बुद्धि । जाणोनि माते अव्हेरिली ॥२५॥

एखादा नर बाधा करी । जाणोनि सांगती राजद्वारी ।
क्षण न लागता अवसरी । राजा साह्य करी तयांचे ॥२६॥

रोग होता मनुष्यासी । जाऊनिया वैद्यापासी ।
औषध करी तात्काळेसी । आरोग्य तया होतसे ॥२७॥

तू त्रिमूर्तीचा अवतार । ख्याति झाली अपरंपार ।
सर्व भक्तजना आधार । म्हणोनि सेविती सकळ जन ॥२८॥

अपराध आपण काय केले । भेटीसी वीस गावे आले ।
मातापिता विसरले । तुझ्या ध्याने स्वामिया ॥२९॥

होसी तूचि मातापिता । म्हणोनि आल्ये धावता ।
भेटी होता आरोग्यता । पतीस व्हावी म्हणोनिया ॥१३०॥

आपुले समान असती नारी । त्या नांदता पुत्रपौत्री ।
आपण झाल्ये दगडापरी । पुत्र नाही आपणासी ॥३१॥

पति आपुला सदा रोगी । कैचा पुत्र आपणालागी ।
तरी याचि काम्यालागी । निघोनि आल्ये स्वामिया ॥३२॥

आरोग्य होईल पतीसी । पुत्र होतील आपणासी ।
आशा धरून मानसी । आल्ये स्वामी कृपासिंधु ॥३३॥

पुरले माझे मनोरथ । आरोग्य झाला प्राणनाथ ।
पुत्र झाले बहुत । नवल झाले स्वामिया ॥३४॥

मनोरथ पावला सिद्धीसी । म्हणोनि आल्ये पुसावयासी ।
जाते आता परलोकासी । कीर्ति तुझी घेवोनि ॥३५॥

ऐशा परी ध्यान करीत । आली अमरजासंगमी त्वरित ।
वृक्ष असे अश्वत्थ । देखती झाली स्वामिया ॥३६॥

उभी ठाकोनिया दुरी । तया साष्टांग नमन करी ।
श्रीगुरु म्हणे त्या अवसरी । सुवासिनी होय ध्रुव ॥३७॥

ऐसे म्हणता मागुती । नमन करी एकभक्ती ।
पुनरपि स्वामी तेणेच रीती । अष्टपुत्रा होय म्हणतसे ॥३८॥

ऐसे ऐकोनिया वचन । हास्य करिती सकळ जन ।
सांगताती विस्तारोन । गुरूलागी सत्वर ॥३९॥

विप्र म्हणती स्वामीसी । इचा पति पंचत्वासी ।
पावला परंधामासी । सुवासिनी केवी होय ॥४०॥

प्रेत नेले स्मशानासी । ही आली सहगमनासी ।
निरोप घ्यावया तुम्हापासी । आली असे स्वामिया ॥४१॥

तुमचा निरोप घेवोनि । अग्निकुंडा जावोनि ।
समागमे पतिशयनी । दहन करणे तियेसी ॥४२॥

ऐकोनि त्याचे वचन । श्रीगुरु म्हणती हासोन ।
इचे स्थिर अहेवपण । मरण केवी घडे इसी ॥४३॥

गुरु म्हणती जा वेळी । आणा प्रेत आम्हाजवळी ।
प्राण गेला कवणे वेळी । पाहू म्हणती अवधारा ॥४४॥

श्रीगुरु म्हणती द्विजांसी । आमुचे बोल जहाले इसी ।
अहेवपण स्थिर इसी । संदेह न धरावा मनात ॥४५॥

या बोलाचा निर्धारू । करील आता कर्पूरगौरू ।
नका प्रेत संस्कारू । आणा प्रेत आम्हांजवळी ॥४६॥

श्रीगुरूचा निरोप होता । आणो गेले धावत प्रेता ।
पहाती लोक कौतुका । अभिनव म्हणताती ॥४७॥

इतुके होता ते अवसरी । आले विप्र तेथवरी ।
पूजा करिती मनोहरी । श्रीगुरुची भक्तीने ॥४८॥

रुद्रसूक्त म्हणोनि । अभिषेक करिती श्रीगुरुचरणी ।
षोडशोपचारी विस्तारोनि । पूजा करिती भक्तीने ॥४९॥

तीर्थपूजा नानापरी । पूजा करिती उपचारी ।
इतुकीया अवसरी । घेउनी आले प्रेतासी ॥१५०॥

प्रेत आणोनिया देखा । ठेविले श्रीगुरुसंमुखा ।
श्रीगुरु म्हणती विप्रलोका । सोडा वस्त्र दोर त्याचे ॥५१॥

चरणतीर्थ त्यावेळी । देती तया विप्रांजवळी ।
प्रोक्षा म्हणती तात्काळी । प्रेत सर्वांगी स्नपन करा ॥५२॥

श्रीगुरुनिरोपे ब्राह्मण । प्रेतासी करिती तीर्थस्नपन ।
अमृतदृष्टीसी आपण । पाहती प्रेत अवधारा ॥५३॥

पाहता सुधादृष्टीकरून । प्रेत झाले संजीवन ।
उठोनि बैसे तत्क्षण । अंग मुरडीत परियेसा ॥५४॥

नग्न म्हणुनी लाजत । प्रेत झाले सावचित्त ।
नवे वस्त्र नेसत । येवोनि बैसे एकीकडे ॥५५॥

बोलावोनि स्त्रियेसी । पुसतसे विस्तारेसी ।
कोठे आणिले मजसी । यतीश्वर कोण सांगे ॥५६॥

इतुके लोक असता का । का वो तू न करसी चेता ।
निद्रा आली मदोन्मत्ता । म्हणोनि सांगे स्त्रियेसी ॥५७॥

ऐकून पतीचे वचन । सांगती झाली विस्तारून ।
उभी राहून दोघेजण । नमन करिती श्रीगुरूसी ॥५८॥

चरणी माथा ठेवून । स्तोत्र करिती दोघेजण ।
पहाती लोक सर्व जन । महा आनंद प्रवर्तला ॥५९॥

म्हणती पापरूपी आपण । पाप केले दारुण ।
पापापासाव अनुसंधान । जन्म जहालो परियेसी ॥१६०॥

दुर्बुद्धीने वर्तलो । पापसागरी बुडालो ।
तुझे चरण विसरलो । त्रयमूर्ती जगद्‍गुरु ॥६१॥

सकळ जीवमात्रांसी । रक्षिता शंकर तू होसी ।
ख्याति तव त्रिभुवनासी । शरणागता रक्षिसी ॥६२॥

त्राहि त्राहि जगद्‍गुरु । विश्वमूर्ति परात्परु ।
ब्रह्मा विष्णु शंकरु । सच्चिदानंदस्वरूप तू ॥६३॥

त्राहि त्राहि विश्वकर्ता । त्राहि त्राहि जगद्‍भर्ता ।
कृपासागरा जगन्नाथा । भक्तजनविश्रामा ॥६४॥

जय जयाजी गुरुमूर्ति । जटाजूट पशुपति ।
अवतरलासी तू क्षिती । मनुष्यदेह धरूनिया ॥६५॥

त्राहि त्राहि पिनाकपाणि । त्राहि देवा तू शिरोमणि ।
भक्तजन पाळोनि । रक्षितोसी निरंतर ॥६६॥

सर्वा भूती तूचि वससी । नमन तुझे चरणांसी ।
मज ऐसे गमलासी । मातारूप वर्तत तू ॥६७॥

त्रिभुवनी तव करणी । माथा ठेविला तुझे चरणी ।
निश्चय केला माझे मनी । पुनर्जन्म नव्हे आता ॥६८॥

विश्वकारण करिसी । हेळामात्रे सृष्टि रचिसी ।
मज ऐसे गमलासी । अज्ञानरूपे वर्तत ॥६९॥

तुझे न ऐके एखादा जरी । कोपसी त्वरित त्यावरी ।
माझे मनी येणेपरी । निष्कलंक तू दिसतोसी ॥१७०॥

क्रोध नाही तुझे मनी । आनंदमूर्ति तूचि सहस्त्रगुणी ।
भक्तजना संरक्षणी । कृपासागर स्वामिया ॥७१॥

जीवमात्रा कृपा करिसी । शरणागताते रक्षिसी ।
इहपर सौख्याते देसी । चतुर्विध पुरुषार्थ ॥७२॥

तूचि करुणेचा सागरू । चिन्मात्रा अगोचरू ।
श्रीनरसिंहसरस्वती गुरु । क्षमा करणे स्वामिया ॥७३॥

ऐसी नानापरीसी । स्तोत्रे केली श्रीगुरूसी ।
श्रीगुरुमूर्ति संतोषी । आश्वासिती तये वेळी ॥७४॥

अष्ट पुत्र पूर्णायुषी । होतील सत्य तुजसी ।
हो का श्रीमंत अतिहर्षी । गेले तुमचे पूर्वदोष ॥७५॥

चतुर्विध पुरुषार्थ । लभ्य झाले तुम्हांसी यथार्थ ।
सांडोनि संदेह त्वरित । सुखे असा म्हणती गुरु ॥७६॥

इतुके होता ते अवसरी । मिळाल्या होत्या नरनारी ।
जयजयकार अपरंपारी । प्रवर्तला तये वेळी ॥७७॥

नमन करिती सकळ जन । स्तोत्र करिताती गायन ।
करिताती नीरांजन । जयजयकार प्रवर्तला ॥७८॥

तयामध्ये विप्र एक । होता धूर्त कुबुद्धिक ।
आपुले मनी आणोनि तर्क । श्रीगुरूसी पुसतसे ॥७९॥

विप्र म्हणे श्रीगुरूसी । विनंती स्वामी परियेसी ।
संशय आमुचे मानसी । होत आहे स्वामिया ॥१८०॥

वेदशास्त्रे पुराणे । बोलताती सनातने ।
ब्रह्मलिखित सत्य जाणे । म्हणोनि वाक्य निर्धारी पा ॥८१॥

घडला नाही अपमृत्यु यासी । दिवामरण परियेसी ।
आला कैसा जीव यासी । ब्रह्मलिखित सत्य मिथ्या ॥८२॥

न कळे याच्या अभिप्राया । निरोपावे गुरुराया ।
गुरु म्हणती हासोनिया । तया मूर्ख ब्राह्मणासी ॥८३॥

गुरु म्हणती तयासी । सांगेन तुज विस्तारेसी ।
पुढील जन्माच्या आयुष्यासी । उसने घेतले परियेसा ॥८४॥

आम्ही तया बह्मदेवासी । मागून घेतले करुणेसी ।
पुढले जन्मी परियेसी । वर्षे तीस संख्या पै ॥८५॥

भक्तजन रक्षावयासी । मागून घेतले ब्रह्मदेवासी ।
म्हणून सांगती विस्तारेसी । तया विप्रवर्गाते ॥८६॥

तटस्थ झाले सकळ जन । साष्टांग करिती नमन ।
गेले आपुलिया भुवना । ख्याति झाली चहू राष्ट्रा ॥८७॥

पतिव्रतेने पतीसहित । स्नान केले संगमात ।
अंतःकरणी संतोष बहुत । पूजा करिती भक्तीसी ॥८८॥

अपार द्रव्य वेचोनि । विप्र तोषवोनि आराधनी ।
सूर्य जाता अस्तमानी । येती गुरूच्या मठासी ॥८९॥

स्त्रीपुरुष नमस्कार । करिताती वारंवार ।
पूजासामग्री उपचार । आरती करिती श्रीगुरूसी ॥१९०॥

सिद्ध म्हणे नामधारका । पुढे अपूर्व वर्तले ते ऐका ।
कथा असे अपूर्व देखा । सांगेन ऐका एकचित्ते ॥९१॥

म्हणे सरस्वतीगंगाधर । सांगे गुरुचरित्र विस्तार ।
ऐकता पावन मनोहर । सकळाभीष्टे पावती ॥९२॥

इति श्रीगुरुचरित्रामृत । उठविले विप्राचे प्रेत ।
सौभाग्य देवोनि अद्‌भुत । परम तयासी तोषविले ॥१९३॥

इति श्रीगुरुचरित्रामृते परमकथाकल्पतरौ । श्रीनृसिंहसरस्वत्युपाख्याने सिद्धनामधारकसंवादे प्रेतसंजीवनं नाम द्वात्रिंशोऽध्यायः ॥३२॥

॥ श्रीगुरुदेव दत्त ॥         ॥ ओवीसंख्या १९३ ॥

॥ श्रीगुरुदत्तात्रेयार्पणमस्तु ॥

(PDF) Download श्री गुरूचरित्र – अध्याय बत्तिसावा

श्री गुरूचरित्र – अध्याय तेहेतिसावा वाचण्यासाठी येथे क्लिक करा.