श्री गुरूचरित्र – अध्याय सेहेचाळीसावा

कथासार

॥ अध्याय सेहेचाळिसावा ॥

॥ कल्लेश्वर – भक्त नरहरी ॥

श्रीगणेशाय नमः ॥ नामधारक सिद्धाला म्हणाला, “महाराज, नंदी ब्राह्मणाचे गुरुभक्तिपर कवित्व सर्वश्रुत आहे. त्याच्यासारखाच आणखी एक कवी श्रीगुरूंचा शिष्य झाला असे मी ऐकले आहे. ती कथा सांगाल काय?”

सिद्ध म्हणाला, “श्रीगुरू नृसिंहसरस्वती स्वामी महाराजांचे गावोगावी अनेक भक्त होते. एके दिवशी हिप्परगी गावातील एका भक्ताने त्यांना आपल्या घरी नेले. त्यांची पूजा केली. त्यांच्या आगमनाप्रीत्यर्थ मोठा समारंभ केला. गावातील मंडळींनी त्याचे दर्शन घेतले. त्या गावात कल्लेश्वराचे मंदिर होते. नरहरी नावाचा एक ब्राह्मण गृहस्थ त्या गावात राहत असे. तो शिवभक्त होता. तो उत्तम कवित्व करायचा. नित्यनेमाने कल्लेश्वराची पूजा करायचा. शिवस्तुतीपर नित्य पाच कवने करायचा. तो कलेश्वरावाचून अन्य कोणालाही मानीत नसे.

श्रीगुरू हिप्परगीत आले तेव्हा लोक नरहरीला म्हणाले, “तू स्वामींचे दर्शन घे. ते ईश्वरी अवतारच आहेत. तुझे कवित्व विख्यात आहे. त्यांनाही काव्याची आवड आहे. तू त्यांच्या स्तुतीपर एखादी काव्यरचना करून त्यांना ऐकव.” नरहरी म्हणाला, “माझी प्रतिभा शिवस्तुती करण्यासाठीच आहे. मी मनुष्याची स्तुती करणार नाही.” ते ऐकून लोक नाराज झाले. त्या दिवशी नरहरी कलेश्वराची पूजा करीत असताना त्याला सहजच निद्रा आली. आता आपण पूजन करीत आहोत, नंतर शिवस्तवन करायचे आहे हे भान असूनही तो झोपी गेला. तेवढ्यात त्याला एक स्वप्न पडले. त्यात कलेश्वराच्या लिंगस्थानी श्रीगुरु बसलेले असून आपण त्यांची पूजा करीत आहोत असे दृश्य दिसले. स्वप्नामध्ये श्रीगुरू त्याला म्हणाले, “तू कलेश्वराचा भक्त आहेस ना? मग माझी पूजा का करतोस?” तो काहीच बोलला नाही. त्याने श्रीगुरूंची षोडशोपचारे पूजा केली. या स्वप्नाने नरहरीला जाग आली. तो ज्ञानी होता. श्रीगुरु शिव एकरूप आहेत याची त्याला खूण पटली. कल्लेश्वराचे पूजन करून तो त्वरेने श्रीगुरुंच्या दर्शनासाठी गेला. त्यांचे पाय धरले व म्हणाला, “स्वामी, मला क्षमा करा. प्रपंच मायेने वेढल्यामुळे मी आंधळा झालो होतो. आपले स्वरूप ओळखू शकलो नाही. कलेश्वर आणि तुम्ही एकरूपच आहात. आता तुम्हीच माझे गुरू. तुम्हीच सारसर्वस्व. माझ्यावर कृपा करा.” त्याने श्रीगुरूंची अपार स्तुती केली.

श्रीगुरू प्रसन्न झाले. ते म्हणाले, “नरहरी, तू माझी नित्य निंदा करायचास, मग आज हा भक्तिभाव कसा बरं उपजला?” त्याने आपले स्वप्न सांगितले व म्हणाला, “स्वामी, तुमची भेट झाली हे कल्लेश्वराच्या सेवेचेच पुण्यफल आहे. तुमच्या दर्शनाने मन स्थिर झाले. मला आपला शिष्य करून घ्या.” श्रीगुरूंनी वस्त्रे देऊन त्याचा गौरव केला व म्हणाले, “नरहरी, मी आणि कल्लेश्वर एकच आहोत. म्हणून तू गावात राहून कल्लेश्वराचीच सेवा कर.” नरहरी म्हणाला, “गुरुदेव, तुम्हाला सोडून कलेश्वराची काय पूजा करू? मी तुमचे चरण कदापिही सोडणार नाही.” त्याचा मनोभाव जाणून श्रीगुरुनी त्याला शिष्य म्हणून स्वीकारले. त्याला घेऊन ते गाणगापुरास आले. नरहरीने श्रीगुरुंची खूप सेवा केली. गुरुभक्तीपर अनेक कवने केली. अशा प्रकारे नंदी ब्राह्मण व नरहरी या दोन कवींनी श्रीगुरूंची अखंड सेवाभक्ती केली.”

सिद्ध म्हणाला, “नामधारका, श्रीगुरू म्हणजे कल्पतरू त्यांच्या प्रसन्नतेने भक्तांचे जीवन सफल होते.”

श्री गुरूचरित्र – अध्याय सेहेचाळीसावा

॥ श्रीगणेशाय नमः ॥ श्रीसरस्वत्यै नमः ॥ श्रीगुरुभ्यो नमः ॥

नामधारक म्हणे सिद्धासी । पुढें कथा वर्तली कैसी ।
तें विस्तारोनि सांगावें आम्हांसी । कृपा करीं गा दातारा ॥१॥

सिद्ध म्हणे श्रीमंता । ऐकेन म्हणसी गुरुचरित्रा ।
तुज होतील पुत्रपौंत्रा । सदा श्रियायुक्त तूं होसी ॥२॥

सांगो आतां एक विचित्र । जेणें होतील पतित पवित्र ।
ऐसें असे श्रीगुरुचरित्र । तत्परेंसीं परियेसा ॥३॥

गाणगापुरीं असतां श्रीगुरु । सण आला दिपवाळी थोरु ।
शिष्य आले पाचारुं । आपुले घरीं भिक्षेसी ॥४॥

सप्त शिष्य बोलाविती । एकाहूनि एक प्रीतीं ।
सातै जण पायां पडती । यावें आपुले घरासी ॥५॥

एकएक ग्राम एकेकासी । श्रीगुरु म्हणती तयांसी ।
समस्तांच्या घरीं यावें कैसी । तुम्ही आपणचि विचारा ॥६॥

तुम्हीं वांटा आपणियांत । कवणाकडे निरोप होत ।
तेथें आम्हीं जाऊं म्हणत । शिष्याधीन आम्ही असों ॥७॥

आपणांत आपण पुसती । समस्त आपण नेऊं म्हणती ।
एकमेकांत झगडती । आपुला स्वामी म्हणोनियां ॥८॥

श्रीगुरु वारिती तयांसी । तुम्ही भांडतां कासयासी ।
आम्ही एक गुरु सातांसी । एका घरीं येऊं म्हणती ॥९॥

ऐसें वचन ऐकोनि । समस्त विनविती कर जोडूनि ।
स्वामी प्रपंच न पहावा नयनीं । समर्थ-दुर्बळ म्हणों नये ॥१०॥

समस्तांसी पहावें समान । न विचारावें न्यून पूर्ण ।
उपेक्षिसी दुर्बळ म्हणोन । गंगाप्रवेश करुं आम्ही ॥११॥

विदुराचिया घरासी । श्रीकृष्ण जाय भक्तींसीं ।
राजा-कौरवमंदिरासी । नवचे तो भक्तवत्सल ॥१२॥

आम्ही समस्त तुमचे दास । कोणासी न करावें उदास ।
जो निरोप द्याल आम्हांस । तोचि आपण करुं म्हणती ॥१३॥

ऐसें म्हणोनियां समस्त । करिती साष्‍टांग दंडवत ।
समस्त आम्हां पहावें म्हणत । विनविताति श्रीगुरुसी ॥१४॥

श्रीगुरु म्हणती समस्तांसी । येऊं तुमच्या घरासी ।
चिंता न धरावी मानसीं । भाक आमुची घ्या म्हणती ॥१५॥

ऐसें ऐकोनि श्रीगुरुवचन । विनविताति सातै जण ।
समस्तां आश्वासितां येऊं म्हणोन । कवणें करावा भरंवसा ॥१६॥

श्रीगुरु मनीं विचारिती । अज्ञानी लोक नेणती ।
तयां सांगावें एकांतीं । एकेकातें बोलावूनि ॥१७॥

जवळी बोलावूनि एकासी । कानीं सांगती तयासी ।
आम्ही येतों तुझे घरासी । कोणापुढें न सांगावें ॥१८॥

ऐसी भाक तयासी देती । उठोनि जाईं गांवा म्हणती ।
दुजा बोलावूनि एकांतीं सांगती । येऊं तुझ्या घरासी ॥१९॥

ऐसें सांगोनि तयासी । पाठविलें ग्रामासी ।
बोलावूनि तिसरेयासी । तेणेंचि रीतीं सांगती ॥२०॥

ऐसें सातै जण देखा । समजावोनि गुरुनायका ।
पाठविले तेणेंचिपरी ऐका । महदाश्चर्य वर्तलें ॥२१॥

एकमेकां न सांगत । गेले सातही भक्त ।
श्रीगुरु आले मठांत । अतिविनोद प्रवर्तला ॥२२॥

ग्रामांतील भक्तजन । हे व्यवस्था ऐकोन ।
विनविताति कर जोडोन । आम्हां सांडोनि जातां स्वामी ॥२३॥

त्यांसी म्हणती श्रीगुरुमूर्ति । आम्ही राहिलों जाणा चित्तीं ।
न करावी मनीं खंती । आम्ही असों येथेंचि ॥२४॥

ऐसें बोलतां संतोषीं । जवळीं होऊं आली निशी ।
दिवाळीची त्रयोदशी । रात्रीं मंगळस्नान करावें ॥२५॥

आठरुप झाले आपण । अपार महिमा नारायण ।
सात ठायींही गेले आपण । गाणगापुरीं होतेचि ॥२६॥

ऐसी दिपवाळी जाहली । समस्तां ठायीं पूजा घेतली ।
पुनः तैसेचि व्यक्त जाहले । गौप्यरुपें कोणी नेणें ॥२७॥

कार्तिकमासीं पौर्णिमेसी । करावया दीपाराधनेसी ।
समस्त भक्त आले दर्शनासी । गाणगाग्रामीं श्रीगुरुजवळी ॥२८॥

समस्त नमस्कार करिती । भेटीं दहावे दिवसीं म्हणती ।
एकमेकातें विचारिती । म्हणती आपले घरीं गुरु होते ॥२९॥

एक म्हणती सत्य मिथ्या । समस्त शिष्य खुणा दावित ।
आपण दिल्हें ऐसें वस्त्र । तें गा श्रीगुरुजवळी असे ॥३०॥

समस्त जाहले तटस्थ । ग्रामलोक त्यासी असत्य म्हणत ।
आमुचे गुरु येथेंचि होते । दिपवाळी येथेंचि केली ॥३१॥

विस्मय करिती सकळही जन । म्हणती होय हा त्रैमूर्ति आपण ।
अपार महिमा नारायण । अवतार होय श्रीहरीचा ॥३२॥

ऐसे म्हणोनि भक्त समस्त । नानापरी स्तोत्र करीत ।
न कळे महिमा तुझी म्हणत । वेदमूर्ति श्रीगुरुनाथा ॥३३॥

तूंचि विश्वव्यापक होसी । महिमा न कळे आम्हांसी ।
काय वर्णावें श्रीचरणासी । त्रैमूर्ति तूंचि एक ॥३४॥

ऐसी नानापरी स्तुति करिती । दीपाराधना अतिप्रीतीं ।
ब्राह्मणभोजन करविती । महानंद भक्तजना ॥३५॥

श्रीगुरुमहिमा ऐसी ख्याति । सिद्ध सांगे नामधारकाप्रती ।
भूमंडळीं झाली ख्याति । श्रीनृसिंहसरस्वतीची ॥३६॥

म्हणे सरस्वती-गंगाधरु । जवळी असतां कल्पतरु ।
नोळखिती जन अंध-बधिरु । वायां कष्‍टती दैन्यवृत्तीं ॥३७॥

भजा भजा हो श्रीगुरुसी । जें जें काम्य तुमचे मानसीं ।
साध्य होईल त्वरितेसीं । आम्हां प्रचीति आली असे ॥३८॥

अमृत पान करावयासी । अनुमान पडे मूर्खासी ।
ज्ञानवंत भक्तजनांसी । नामामृत श्रीगुरुचें ॥३९॥

श्रीगुरुसेवा करा हो करा । मारीतसे मी डांगोरा ।
संमत असे वेदशास्त्रां । गुरु तोचि त्रैमूर्ति ॥४०॥

गुरुवेगळी गति नाहीं । वेदशास्त्रें बोलतीं पाहीं ।
जे निंदिती नरदेहीं । सूकरयोनीं जन्मती ॥४१॥

तुम्ही म्हणाल भज ऐसी । आपुले इच्छेनें लिहिलेंसी ।
वेदशास्त्र-संमतेसीं । असेल तरी अंगीकारा ॥४२॥

संसारसागर धुरंधर । उतरावया पैलपार ।
आणिकाचा निर्धार । नव्हे गुरुवांचोनि ॥४३॥

निर्जळ संसार-अरण्यांत । पोई घातली असे अमृत ।
सेवा सेवा तुम्ही समस्त । अमरत्व त्वरित होईल ॥४४॥

श्रीगुरु नृसिंहसरस्वती । अवतरला असे त्रयमूर्ति ।
गाणगाग्रामीं वास करिती । आतां असे प्रत्यक्ष ॥४५॥

जे जे जाती तया स्थाना । तात्काळ होय मनकामना ।
कांहीं न करावें अनुमाना । प्रत्यक्ष देव तेथें असे ॥४६॥

आम्ही सांगतों तुम्हांसी हित । प्रशस्त झालिया तुमचें चित्त ।
गाणगापुरा जावें त्वरित । म्हणे सरस्वती-गंगाधर ॥४७॥

इति श्रीगुरुचरित्रामृते परमकथाकल्पतरौ श्रीनृसिंहसरस्वत्युपाख्याने सिद्धनामधारकसंवादे अष्‍टस्वरुपधारणं नाम षट्‌चत्वारिंशोऽध्यायः ॥४६॥

॥ श्रीगुरुदेवदत्त ॥            ॥ ओंवीसंख्या ४७ ॥

॥श्रीगुरुदत्तात्रेयार्पणमस्तु॥

(PDF) Download श्री गुरूचरित्र – अध्याय सेहेचाळीसावा

श्री गुरूचरित्र – अध्याय सत्तेचाळीसावा वाचण्यासाठी येथे क्लिक करा.