श्री गुरूचरित्र – अध्याय बावन्नावा

कथासार

॥ अध्याय बावन्नावा ॥

॥ शिष्यांना प्रसाद पुष्पांची प्राप्ती ॥

श्रीगणेशाय नमः ॥ सिद्ध म्हणाला, “नामधारका, श्रीगुरू नृसिंहसरस्वतींनी आपल्या शिष्यांना व भक्तांना ते श्रीशैल पर्वतावर गुप्तपणे राहणार असल्याचे सांगितले. मग सर्व तयारी करून ते चार शिष्यांसमवेत श्रीशैलकडे जाण्यास निघाले. त्यांना निरोप देताना लोकांना फार दुःख झाले होते. ते आर्ततेने म्हणत होते, “स्वामी, तुम्ही आमचे मायबाप आहात, तुम्हीच तारणहार! तुम्ही गेल्यावर आम्ही कोणाच्या आश्रयास जावे?” श्रीगुरूंनी त्यांचे सांत्वन केले. ते म्हणाले, “तुम्हांला कोठेही जाण्याची गरज नाही. मी लौकिकार्थाने येथून प्रस्थान केलेले असले तरी सूक्ष्मरूपाने गाणगापुरातच राहणार आहे याची खात्री बाळगा. सद्भक्तांना माझे दर्शन होईल. माझी येथील नित्यकर्मेही चालूच राहणार आहेत. मी सकाळी कृष्णानदीत स्नान करीन, पंचनदी संगमावरील औदुंबर वृक्षाखाली अनुधान करीन, मध्यान्ही भीमा अमरजा संगमावर स्नान करीन, मग मठात येऊन तुमच्या पूजेचा स्वीकार करीन. माझ्या भक्तांकडे माझे अहोरात्र लक्ष राहील. संगमावरील अश्वत्थ कल्पवृक्ष आहे. त्याची पूजा करा. विघ्नहर चिंतामणीची पूजा करा. मी माझ्या निर्गुण पादुका मठामध्ये ठेवल्या आहेत त्यांची त्रिकाल पूजा करा. या सेवेने तुमच्या सर्व इष्टकामना पूर्ण होतील. तुमच्या चिंतेचे, कार्यातील विघ्नांचे निवारण होईल. अष्टतीयांची यात्रा करणारे मला विशेष प्रिय होतील.” श्रीगुरूंनी सर्वांचा निरोप घेतला. भक्तजन काही अंतरापर्यंत त्यांना सोडण्यास गेले. परतून आल्यावर श्रीगुरू मठातच आहेत असे दिसले. त्यामुळे श्रीगुरू येथेच आहेत याची त्यांना खात्री पटली.

पाताळगंगेच्या तीरावर येताच श्रीगुरू शिष्यांना म्हणाले, “आम्हांला पलीकडे जायचे आहे. आमच्यासाठी पुष्पांचे आसन तयार करा. आम्ही मल्लिकार्जुनाशी एकरूप होऊन राहू.” त्याप्रमाणे शिष्यांनी शेवंती, कमळ, कल्हार अशी फुले गोळा करून त्यांचे मृदु आसन तयार केले. श्रीगुरू त्यांना म्हणाले, “आता आपापल्या घरी जा. मी निघून गेलो असे समजू नका. मी गाणगापुरात आहे. भक्तांच्या घरातही राहतो. मी पलीकडे पोहोचल्याची खूण म्हणून शेवंतीची फुले पाठवीन. ती प्रसाद म्हणून वाटून घ्या. जे माझी नित्य पूजा करतील त्यांच्या घरी लक्ष्मी अखंड वास करील. जे माझी कवने गातील त्यांच्या घरी मी नित्य निवास करीन. त्याना आयुरारोग्य, संतती व संपत्ती प्राप्त होईल. जे माझे चरित्र श्रवण, पठण करतील त्यांना सुखसमृद्धी व ऐश्वर्य प्राप्त होईल.”

श्रीगुरूंनी त्या चारी शिष्यांना आशीर्वाद दिले. माघ कृष्ण प्रतिपदेस शुक्रवारी, बहुधान्य संवत्सरात, सूर्य कन्या राशीत असताना शिशिर ऋतुमध्ये श्रीगुरू पुष्पासनावर बसून पैलतीरी निघाले आणि बघता बघता अदृश्य झाले. चारी शिष्य चिंतामग्र होऊन तीरावरच थांबले होते. तेवढ्यात काही नावाडी आले. ते म्हणाले, “तुमचे गुरुदेव प्रवाहातून जाताना दिसले, ते दंडधारी संन्यासी आहेत. त्यांच्या पायात सोन्याच्या पादुका होत्या. ते आम्हांला म्हणाले, “आमचे नाव नृसिंहसरस्वती आहे. तुम्ही माझ्या शिष्यांना सांगा आम्ही कर्दळीवनात जात आहोत. गाणगापुरातही आहोत. भ्रांतपणे दुःख करू नका. प्रवाहातून प्रसादपुणे येतील ती काढून घ्या. स्वस्थानी जाऊन आमची भक्ती करा. तुमचे वंशज सुखात आनंदात राहतील.” ते ऐकून शिष्यांना समाधान वाटले. ते वाट पाहू लागले. नावाडीही थांबले. काही वेळाने शेवंतीची चार फुले प्रवाहातून वाहत आली. ती चारी शिष्यांनी आदराने काढून घेतली. त्यांनी फुलांना वंदन केले आणि आपापल्या स्थानी गेले.”

नामधारकाने त्या चार भाग्यवान शिष्यांची नावे विचारली. सिद्ध म्हणाला, “श्रीगुरुंचे अनेक शिष्य होते. संन्यासदीक्षा घेतलेले बाळकृष्णसरस्वती, उपेन्द्रमाधवसरस्वती हे गुरुआज्ञेने तीर्थयात्रेस गेले होते. उपदेशप्राप्त काही शिष्य गृहस्थाश्रमात राहून श्रीगुरूंची सेवाभक्ती करीत होते. श्रीगुरूंच्या प्रयाणाच्या वेळी मी स्वतः, सायंदेव सारखे, नरहरी कवी आणि कवीश्वर नंदी ब्राह्मण असे चौघे जण त्यांच्या समवेत गेलो होतो. आम्हीच ती प्रसादपुण्ये काढून घेतली. ते फूल आजही माझ्याकडे आहे. मी त्याची नित्य पूजा करतो.” सिद्धाने ते शेवंतीचे फूल नामधारकाला दाखविले. त्याच्या दर्शनाने नामधारकास अत्यानंद झाला.

सिद्ध नामधारकास म्हणाला, “बा सच्छिष्या, असे आहे श्रीगुरूंचे अद्भुत चरित्र ! त्याचे माहात्म्य काय वर्णन करावे? तू आस्थेने ऐकलेस म्हणून मीही आवडीने सांगितले, आता तुझे दुःख व दारिद्र्य गेलेच म्हणून समज, श्रीगुरूंच्या कृपाप्रसादाने तुझे सर्व मंगल होईल. तुझे पुत्र, पीत्र लक्ष्मीवंत होतील, सुखात नांदतील. जे श्रीगुरुंची भक्ती करतात त्यांना चारी पुरुषार्थ साध्य होतात.” सिद्धाच्या आशीर्वादाने नामधारकास परम संतोष वाटला. त्याचे कल्याण झाले.

श्री गुरूचरित्र – अध्याय बावन्नावा

।। श्रीगणेशाय नमः ।।

नामधारक विनवी सिद्धासी । श्रीगुरु निघाले शैल्ययात्रेसी ।
पुढें कथा वर्तली कैसी । तें विस्तारेंसी मज सांगावें ॥१॥

सिद्ध म्हणे शिष्योत्तमा । काय सांगूं सद्‌गुरुची महिमा ।
आतां वर्णनाची झाली सीमा । परी गुरुभक्तिप्रेमा नावरे ॥२॥

श्रीगुरु सिद्ध झाले जावयासी । श्रीपर्वतीं यात्राउद्देशीं ।
हा वृत्तान्त नागरिक जनासी । कळला परियेसीं तात्काळ ॥३॥

समस्त जन आले धावत । नरनारी सर्व मिळाल्या बहुत ।
गुरुसी प्रार्थित अनेक भक्त । श्रीपर्वतासी स्वामी कां जातां ॥४॥

आम्हांसी भासतें व्यक्त । तुम्ही अवतार करितां समाप्त ।
निरंतर आपण असा अव्यक्त । परिजनांसी सुव्यक्त दिसत होतां ॥५॥

तुमचे चरणांचें होतां दर्शन । पातकांचें होतसे दहन ।
आतां कैसें करतील जन । म्हणोनि लोटांगणें घालिती ॥६॥

पुढें आम्हांस काय गति । आम्हीं तरावें कैशा रीतीं ।
स्वामीचे चरण नौका होती । तेणें पार उतरत होतों ॥७॥

तुम्ही भक्तास कामधेनूपरी । कामना पुरवीत होतां बरी ।
म्हणोनि जगले आजवरी । याउपरी आम्हीं काय करावें ॥८॥

स्वामीकरितां गाणगापूर । झालें होतें वैकुंठपूर ।
आतां दीपाविणें जैसें मंदिर । तैसें साचार होईल हें ॥९॥

माउलीविणें तान्हें बाळ । कीं देवाविणें देऊळ ।
जळाविणे जैसें कमळ । तैसें सकळ तुम्हांविणें ॥१०॥

माता पिता सकळ गोत । इष्‍टमित्र कुळदैवत ।
सर्वही आमुचा गुरुनाथ । म्हणोनि काळ क्रमित होतों ॥११॥

आपुल्या बाळकांसी अव्हेरुनी । कैसें जातां स्वामी येथुनी ।
अश्रुधारा लागल्या लोचनीं । तळमळती सकळ जन ॥१२॥

तेव्हां गुरु समस्त जनांप्रती । हास्यवदन करुनि बोलती ।
तुम्ही जनहो मानूं नका खंती । सांगतों यथास्थित तें ऐका ॥१३॥

आम्ही असतों याचि ग्रामीं । स्नान पान करुं अमरजासंगमीं ।
गौप्यरुपें रहातों नियमीं । चिंता कांहीं तुम्हीं न करावी ॥१४॥

राज्य झालें म्लेंच्छाक्रांत । आम्ही भूमंडळीं विख्यात ।
आमुचे दर्शनास बहु येथ । यवन सतत येतील पैं ॥१५॥

तेणें प्रजेस होईल उपद्रव । आम्ही अदृश्य रहातों यास्तव ।
ज्यास असे दृढ भक्तिभाव । त्यास दृश्य स्वभावें होऊं ॥१६॥

लौकिकामध्यें कळावयासी । आम्ही जातों श्रीशैल्यपर्वतासी ।
चिंता न करावी मानसीं । ऐसें समस्तांसी संबोधिलें ॥१७॥

मठीं आमुच्या ठेवितों पादुका । पुरवितील कामना ऐका ।
अश्वत्थवृक्ष आहे निका । तो सकळिकांचा कल्पतरु ॥१८॥

कामना पुरवील समस्त । संदेह न धरावा मनांत ।
मनोरथ प्राप्त होती त्वरित । ही मात आमुची सत्य जाणा ॥१९॥

संगमीं करुनिया स्नान । पूजोनि अश्वत्थनारायण ।
मग करावें पादुकांचें अर्चन । मनकामना पूर्ण होतील ॥२०॥

विघ्नहर्ता विनायक । आहे तेथें वरदायक ।
तीर्थें असती अनेक । पावाल तुम्ही सुख अपार ॥२१॥

पादुकांची करुनि पूजा । त्रिकाळ आरती करुनि ओजा ।
आमुचें वचन यथार्थ समजा । म्हणोनि द्विजांसी गुरु सांगती ॥२२॥

आम्ही येथेंच रहातों मठांत । हें वचन जाणावें निश्चित ।
ऐसें संबोधूनि जना आद्यंत । निघाले त्वरित गुरुराज पैं ॥२३॥

समागमें जे धावले जन । त्यांचें करुन समाधान ।
शिष्यांसहित त्वरित गतीनें । गेले निघून श्रीगुरु ॥२४॥

लोक माघारे परतले । समस्त गुरुच्या मठासी आले ।
तेथें समस्तांनीं गुरु देखिले । बैसले होते निजासनीं ॥२५॥

सवेंचि पहातां झाले गुप्त । जन मनीं परम विस्मित ।
आम्ही सोडूनि आलों मार्गांत । येथें गुरुनाथ देखिले ॥२६॥

सर्वव्यापी नारायण । त्रैमूर्ति अवतार पूर्ण ।
चराचरी श्रीगुरु आपण । भक्तांकारणें रुप धरिती ॥२७॥

ऐसा दृष्‍टान्त दावूनि जनांसी । आपण गेले श्रीशैल्यासी ।
पावले पाताळगंगेसी । राहिले त्या दिवसीं तेथें ॥२८॥

श्रीगुरु शिष्यांसी म्हणती । मल्लिकार्जुनासी जावोनि शीघ्र गतीं ।
पुष्पांचें आसन यथास्थितीं । करोनि निगुती आणावें ॥२९॥

शिष्य धावले अति शीघ्र । पुन्नागादि कंद कल्हार ।
करवीर बकुळ चंपक मंदार । पुष्पें अपार आणिलीं ॥३०॥

त्या पुष्पांचें केलें दिव्यासन । तें गंगाप्रवाहावरी केलें स्थापन ।
त्यावरी श्रीगुरु आपण । बैसले ते क्षणीं परमानंदें ॥३१॥

बहुधान्य संवत्सर माघमास । कृष्णप्रतिपदा शुभ दिवस ।
बृहस्पति होता सिंहराशीस । उत्तर दिशे होता सूर्य पैं ॥३२॥

शिशिर ऋतु कुंभ संक्रमण । लग्नघटिका सुलक्षण ।
ऐसे शुभमुहूर्तीं गुरु आपण । आनंदें प्रयाण करिते झाले ॥३३॥

मध्यें प्रवाहांत पुष्पासनीं । बैसोनि शिष्यास संबोधोनि ।
आमुचा वियोग झाला म्हणोनि । तुम्हीं मनीं खेद न मानावा ॥३४॥

त्या गाणगापुरांत । आम्ही असोच पूर्ववत ।
भावता दृढ धरा मनांत । तुम्हां दृष्‍टान्त तेथें होईल ॥३५॥

आम्ही जातों आनंदस्थानासी । तेथें पावलों याची खूण तुम्हांसी ।
फुलें येतील जिनसजिनसीं । तुम्हांस तो प्रसाद ॥३६॥

पुष्पांचें करिता पूजन । तुम्हां होईल देव प्रसन्न ।
भक्तिभावें करावी जतन । प्राणासमान मानुनी ॥३७॥

आणिक एक ऐका युक्ति । जे कोणी माझें चरित्र गाती ।
प्रीतीनें नामसंकीर्तन करिती । ते मज प्रिय गमती फार ॥३८॥

मजपुढें करितील गायन । जाणोनि रागरागिणी तानमान ।
चित्तीं भक्तिभाव धरुन । करिती ते मज कीर्तन परमानंदें ॥३९॥

भक्त मज फार आवडती । जे माझें कथामृत पान करिती ।
त्यांचे घरीं मी श्रीपती । वसतों प्रीतीनें अखंडित ॥४०॥

आमुचें चरित्र जो पठण करी । त्यास लाभती पुरुषार्थ चारी ।
सिद्धि सर्वही त्याच्या द्वारीं । दासीपरी तिष्‍ठतील ॥४१॥

त्यासी नाहीं यमाचें भय । त्यास लाभ लाभे निश्चय ।
पुत्रपौत्रांसहित अष्‍टैश्चर्य । अनुभवोनि निर्भय पावे मुक्ति ॥४२॥

हें वचन मानी अप्रमाण । तो भोगील नरक दारुण ।
तो गुरुद्रोही जाण जन्ममरण । दुःख अनुभवणें न सुटे त्यासी ॥४३॥

या कारणें असूं द्या विश्वास । सुख पावाल बहुवस ।
ऐसें सांगोनि शिष्यांस । श्रीगुरु तेथूनि अदृश्य झाले ॥४४॥

शिष्य अवलोकिती गंगेंत । तों दृष्‍टीं न दिसती श्रीगुरुनाथ ।
बहुत होवोनि चिंताक्रांत । तेथें उभे तटस्थ झाले ॥४५॥

इतुकियात आला नावाडी तेथ । तो शिष्या सांगे वृत्तान्त ।
गंगेचे पूर्वतीरीं श्रीगुरुनाथ । जात असतां म्यां देखिले ॥४६॥

आहे वेष संन्यासी दंडधारी । काषयांबर वेष्‍टिलें शिरीं ।
सुवर्णपादुका चरणामाझारीं । कांति अंगावरी फाकतसे ॥४७॥

तुम्हांस सांगा म्हणोनि । गोष्‍टी सांगितली आहे त्यांनीं ।
त्यांचे नांवें श्रीनृसिंहमुनि । ते गोष्‍टी कानीं आइका ॥४८॥

कळिकाळास्तव तप्त होउनी । आपण असतों गाणगाभुवनीं ।
तुम्हीं तत्पर असावें भजनीं । ऐसें सांगा म्हणोनि कथिलें ॥४९॥

प्रत्यक्ष पाहिले मार्गांत । तुम्ही कां झाले चिंताक्रांत ।
पुष्पें येतील जळांत । घेऊनि निवांत रमावें ॥५०॥

नावाडी यानें ऐसें कथिलें । त्यावरुनि शिष्य हर्षले ।
इतुकियांत गुरुप्रसाद फुलें । आलीं प्रवाहांत वाहत ॥५१॥

तीं परमप्रसादसुमनें । काढोनि घेतलीं शिष्यवर्गानें ।
मग परतले आनंदानें । गुरुध्यान मनीं करित ॥५२॥

सिद्धासी म्हणे नामधारक । पुष्पें किती आलीं प्रासादिक ।
शिष्य किती होते प्रमुख । तें मज साद्यंत सांगावें ॥५३॥

सिद्ध म्हणे नामधारका । तुवां भली घेतली आशंका ।
धन्य बा तुझ्या विवेका । होसी साधक समर्थ ॥५४॥

खूण सांगतों ऐक आतां । श्रीगुरु गाणगापुरीं असता ।
बहुत शिष्य होते गणितां । नाठवती ते ये समयीं ॥५५॥

ज्यांणीं केला आश्रमस्वीकार । ते संन्यासी थोर थोर ।
तीर्थें हिंडावया गेले फार । कृष्णबाळसरस्वती प्रमुख ते ॥५६॥

जे शिष्य झाले गृहस्थ केवळ । ते आपुल्या गृहीं नांदती सकळ ।
तारक होते श्रीगुरुनाथ प्रबळ । भक्त अपरिमित तारिले ॥५७॥

श्रीजगद्गुरुच्या समागमीं । चारीजण होतों आम्ही ।
सायंदेव नंदी नरहरी मी । श्रीगुरुची सेवा करीत होतों ॥५८॥

चौघांनीं घेतलीं पुष्पें चारी । गुरुप्रसाद वंदिला शिरीं ।
हीं पहा म्हणोनि पुष्पें करीं । घेऊनि झडकरी दिधलीं ॥५९॥

चौघांनीं चारी पुष्पांसी । मस्तकीं धरिलीं भावेंसी ।
आनंद झाला नामधारकासी । गुरुप्रसाद त्याचे दृष्‍टीं पडला ॥६०॥

इति श्रीगुरुचरित्रामृत । सिद्ध नामधारकासी सांगत ।
श्रीगुरुप्रसाद झाला प्राप्त । द्विपंचाशत्तमोऽध्यायः ॥६१॥

इति श्रीगुरुचरित्रपरमकथाकल्पतरौ श्रीनृसिंहसरस्वत्युपाख्याने सिद्धनामधारकसंवादे प्रसादप्राप्तिर्नाम द्विपंचाशत्तमोऽध्यायः ॥५२॥

॥ श्रीगुरुदेवदत्त ॥      ॥ ओवीसंख्या ॥६१॥

॥श्रीगुरुदत्तात्रेयार्पितमस्तु॥

(PDF) Download श्री गुरूचरित्र – अध्याय बावन्नावा

श्री गुरूचरित्र – अध्याय त्रेपन्नावा वाचण्यासाठी येथे क्लिक करा.